BRONINA
Bronina, stara średniowieczna wieś wymieniana w dokumentach z XIII i XIV w. — stanowiła bowiem uposażenie klasztoru norbertanów w Busku — położona jest u podnóża rozległych wzgórz przebiegającego tu fałdu wójczańsko-pińczowskiego.Z zalesionych wzgórz rozciąga się szeroki widok na południe, sięgający doliny Nidy. We wrześniu 1939 r. w Broninie toczyły się zaciekłe walki między oddziałami Krakowskiej Brygady Kawalerii a V niemiecką armią pancerną, które spowodowały zniszczenie wsi. Po wojnie wieś dźwignęła się z ruin. Prócz dwóch przydrożnych figur z pocz. XIX w. w Broninie nie ma innych zabytków. Za wsią od wygodnej drogi biegnącej na Tarnów, skręca w lewo droga do Widuchowej (4 km), Bud (7 km) i Janiny (8 km).W Widuchowej można zwiedzić leżący na wzgórzu kościółek zbudowany w 1791 r., murowany, późnobaro-kowy i stary dwór zbudowany w 1620 r., późnorenesan-sowy. Jest to budowla piętrowa na rzucie kwadratu. Na parterze podcienia arkadowe, wewnątrz sklepienia kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe. Sklepienie w sieni ze zwornikami w formie renesansowych rozet. Do Jednej z Izb wiedzie ładny portal późnorenesansowy.Budy, ze względu na przepięknie położone wśród sosnowych lasów jezioro, są miejscem niedzielnego wypoczynku mieszkańców Buska.W Janinie znajduje się kościół z 1822 r. w stylu klasycystycznym. Parafia istniała tutaj jeszcze w XII w. i stąd wywodził się założyciel klasztoru w Busku — rycerz Dzierżko.Po opuszczeniu Broniny kierujemy się na wschód, ku widniejącym przed nami na wzgórzach zabudowaniom Szczaworyża, nad którymi bieleje wieża kościoła szczaworyskiego. Po lewej stronie szosy widać kopulaste gipsowe wzgórza, które ludność nazwała Czarownicą i Kamienną Górą. Należą one do wypiętrzenia wójczańsko-pińczowskiego, które w Szczaworyżu przechodzi w kierunku południowo–wschodnim i dalej biec będzie po prawej stronie szosy.Wieś powstała zapewne bardzo wcześnie, skoro już w XIV wieku mamy o niej liczne źródłowe wzmianki. Obecny kościół parafialny zbudowany został około 1630 r. w stylu późnorenesanso-wym. Posiada on elementy gotyckie w prezbiterium i późnobarokowe kaplice, zbudowane w XVIII w.Prezbiterium nakryte w interesujący sposób kopułą, na niej latarnia późnorenesansowa, nakryta kamienną kopułką. Portal z kruchty do nawy późnorenesansowy z ok. 1630 r. Nawa sklepiona kolebkowo o dekoracji sklepienia w tzw. typie kalis-ko-lubelskim. Ołtarz główny rokokowy, boczne wczesnobarokowe. Reszta wyposażenia wnętrza póź-nobarokowa. Kilka epitafiów wczesnobarokowych i barokowych. Od zachodu wieża późnorenesansowa — piękne obramienia okien.Obok kościoła przy murze zachodnim znajduje się budynek o charakterze baszty, podparty szkarpami. To pozostałość po dawnej plebanii, zbudowanej w 1660 r.W rejonie Buska istnieją bardzo liczne źródła słodkiej wody, skąd za pomocą rurociągu zbudowanego w 1957 r. woda sprowadzana jest do Buska. We wsi mieści się szkoła siedmioklasowa, posterunek MO i kilka sklepów GS.Już w XV wieku Smogorzów notowany jest w kronikach kościelnych. Stanowił wtedy własność rodu Smogorzewskich herbu Powała. W XVII w. wieś znalazła się w rękach Łęckiej z domu Romiszowskiej, poślubionej później przez słynnego pamiętnikarza Jana Chryzostoma Paska, który mieszkał w smo-gorzowskim dworku w latach 1670—71. Smogorzów stanowił jego własność przez 20 lat. W czasie drugiej wojny światowej wieś została poważnie zniszczona. Po zabytkowym dworze nie pozostały nawet ruiny, ocalał jedynie podworski park oraz dwie rzeźby figuralne barokowe z dawnej bramy wjazdowej. Po opuszczeniu wsi droga pnie się na rozległe wzgórza, z których roztacza się piękny widok na północny wschód i Stopnicę.Z rozległych wzgórz pasma wójczańsko-pińczow-skiego schodzimy w kierunku starej, historycznej miejscowości — Stopnicy. Miasto położone jest niezwykle malowniczo w pobliżu wzgórz, nad niewielkim strumykiem, wpadającym do rzeki Sanicy.Stopnica była starą wsią, należącą do króla, obok której znajdowało się wczesnopiastowskie grodzisko. Tutaj Bolesław Wstydliwy wydał w 1275 r. przywilej dla klasztoru w Wąchocku.W 1362 r. za panowania Kazimierza Wielkiego Stara Stopnica otrzymała przywilej miejski, wzorowany na organizacji miasta Środy w Wielkopolsce i stąd zwany średzkim. W tym okresie zbudowano tu obszerny zamek, liczne murowane budowle oraz nowy kościół parafialny, przy którym mieszkali misjonarze. Miasto otrzymało liczne przywileje rze-mieślniczo-handlowe, które przyczyniły się do dalszego rozwoju miejscowości.Do czasów „potopu szwedzkiego” Stopnica była jeszcze żywym ośrodkiem gospodarczo-handlowym pobliskich rejonów. W 1657 i. wtargnęli tu Szwedzi, którzy złupili i zniszczyli kwitnącą niegdyś Stopnicę.W czasie pierwszej wojny światowej, miasto nie uległo większym zniszczeniom, ale druga wojna światowa zamieniła je w stertę gruzu. Już we wrześniu 1939 r. toczyły się w Stopnicy silne walki Krakowskiej Brygady Kawalerii z oddziałami V niemieckiej armii pancernej, w czasie których spłonęła znaczna część Rynku i przyległych ulic. W okresie okupacji walczyły w tych okolicach liczne oddziały partyzanckie. W lipcu 1944 r. wkroczyły tu oddziały Armii Czerwonej. W pobliżu miasta przebiegała przez 6 miesięcy linia frontu i toczyły się zaciekłe walki, które zamieniły miasto w gruzy. W 8 tysięcznym mieście nie ocalał ani jeden dom. Po wojnie, dzięki pomocy Państwa, Stopnica powoli odradza się z ruin.Z funduszów SFOS zbudowano tu piękną szkołę, odbudowano drogi, most i liczne domy mieszkalne oraz zelektryfikowano miasto. Zbudowano także mechaniczną piekarnię.Do najpiękniejszych zabytków średniowiecza, które przetrwały do naszych czasów po rekonstrukcjach i odbudowie, należy kościół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła. Jest to budowla, która powstała w 1362 r. z fundacji Kazimierza Wielkiego. W 1944—45 r. kościół został zniszczony w 80 procentach. Intensywna odbudowa tego cennego zabytku trwa do chwili obecnej.Jest to budowla dwunawowa kamienna, jedna z licznej grupy cennych kościołów dwunawowych ziemi kieleckiej. Od północy przylega renesansowakruchta z pięknym portalem oraz późnogotycka kaplica Sw. Anny, od zachodu kruchta gotycka i wieżyczka ze schodami na chór muzyczny. Wsporniki i zworniki pierwotnego sklepienia krzyżowo–żebrowego pokryte są rzeźbą. Na jednym ze zworników widnieje głowa Kazimierza Wielkiego, na pozostałych przeważnie herby. W ścianie prezbiterium zachowane antepedium gotyckie pokryte płaskorzeźbami. Kaplica M. B. Różańcowej z kopułą na pendentywach. Kilka gotyckich portali i barokowych tablic epitafijnych.W prowizorycznym kościele (barak drewniany) wystrój późnobarokowy.Kościół i klasztor Reformatów z 1 poł. XVII w. zniszczony został w 1945 r.W Stopnicy można zobaczyć ruiny murowanego barokowego kościoła zbudowanego w 2 poł. XVII w. z fundacji Stefana Bidzińskiego — wojewody sandomierskiego. Wewnątrz kościoła znajdują się liczne grobowce marmurowe i epitafia (jedno z portretem Barbary Lanckorońskiej, zmarłej w 1649 r.).W Stopnicy istnieją także ruiny dawnego zamku, zbudowanego jeszcze za Kazimierza Wielkiego, a odnowionego w 1661 r. przez starostę stop-nickiego, Jana Klemensa Branickiego. Poważnie rozbudowany przez gen. Eliasza Wodzickiego w 1783 r. zamek został zniszczony w czasie działań wojennych i obecnie zobaczyć można tylko jego ruiny bez dachu.W chwili obecnej Stopnica leczy rany zadane przez wojnę.Istnieje tu siedmioklasowa szkoła, ośrodek zdrowia, posterunek MO, poczta, biblioteka, przystanek PKS oraz kilka sklepów i punktów usługowych.Stopnica może być bazą do odbycia dwu ciekawych wycieczek, których celem będzie poznanie starych, historycznych miejscowości — Oleśnicy i Pacanowa.Oleśnica to stara osada rzemieślniczo-rolna leżąca w odległości 9 km na wschód od Stopnicy. Miejscowość ta oder’ grała w naszej historii niepoślednią rolę i była wielokrotnie wspominana w rocznikach kościelnych, bullach i sinych dokumentach. Stanowiła ona gniazdo rodowe możnego rodu Oleśnickich herbu Dębno, który odegrał dużą rolę w naszej historii.Już w 1326 r. istniała tu wieś założona na prawie polskim. W Oleśnicy przyszedł na świat późniejszy kardynał i polityk Zbigniew Oleśnicki, który swej wsi nadał w XV w. przywileje miejskie i zabiegał o gospodarczy rozwój nowo powstałego miasta.W XVI w. Oleśnica przeszła w ręce Zborowskich, gorących zwolenników reformacji. Dzięki Piotrowi Zborowskiemu — kasztelanowi brzeskiemu oraz jego bratu Marcinowi, do Oleśnicy wprowadzono kaznodzieję Marcina i zamieniono miejscowy kościół na zbór kalwiński (1563— 1619).W okresie „potopu szwedzkiego” (1655—1660) miasto jest wielokrotnie niszczone i rabowane przez walczące strony. Zniszczenia wojenne i brak możnej protekcji wpłyną na przyspieszenie procesu upadku miasta, którego nie zatrzymają liczne przywileje nadane przez Augusta II Mocnego z 1724 r. i Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1780 r.W 1854 r. wybuchł w miasteczku groźny pożar trawiący znaczną jego część. Poważnym ciosem dla Oleśnicy będzie „ukaz” carski w 1860 r., który pozbawił ją praw miejskich.W końcu XIX w. osada liczy 1500 mieszkańców 1 200 budynków mieszkalnych.W okresie międzywojennym następuje poważne ożywienie gospodarcze osady, spowodowane rozwojem rzemiosła. Wojna przyniosła Oleśnicy liczne zniszczenia.
