Obszar ten jest ograni­czony od południowego zachodu rzeką Nidą, od pół­nocnego wschodu rzeczką Czarną, a od północy stre­fą uskokową, biegnącą po osi Chęciny — Pierzchni­ca — Szydłów.Obszar położony między Górami Świętokrzyskimi na północy a wyżyną Krakowsko-Częstochowską na zachodzie — nosi nazwę Niecki Nidziańskiej. Wzno­si się ona na wysokości 200—300 m npm. w związ­ku z czym zwana jest także Wyżyną Nidy.Cały teren Niecki Nidziańskiej stanowi synklinorium jurajskie, wypełnione utworami kredy środko­wej i górnej (piaskowcami i marglami). Utwory te są zdyslokowane przez późniejsze ruchy tektoniczne. W południowo-wschodniej części Niecki, wśród utwo­rów mioceńskich występują licznie gipsy i iły gip­sowe. Najwięcej pokładów skał gipsowych i iłów możemy spotkać na wschód od dolnej Nidy.W trzeciorzędzie, na ówczesny kredowy ląd wdar­ło się morze szeroką, choć płytką zatoką i stąd w terminologii geologicznej spotykamy nazwę — Za­toka Nidy. Morze zostawiło pokłady mioceńskie, jak gliny piaszczyste, margle, wapienie i gipsy. Charak­terystycznie dla tego regionu są małe i niskie wzgó­rza gipsowe o kopulastych wierzchołkach i łagod­nych zboczach. Najwięcej tego rodzaju wzgórz mo­żemy spotkać na terenie wypiętrzenia wójczańsko-pińczowskiego, choć nie brak ich na terenie całego Ponidzia.Słynne nadnidziańskie gipsy uległy później (po ustąpieniu morza mioceńskiego) silnej denudacji, któ­ra została przerwana w epoce lodowej.Od północy i od północnego wschodu Niecka Ni-dziańska ograniczona jest strefą uskokową, przebie­gającą na południe od Chęcin w kierunku Pierzchni­cy, Szydłowa f Staszowa. W obrębie synklinorium istnieją trzy duże depresje oddzielone dwiema li­niami wypiętrzeń. Są to zatoki: połaniecka, solecka i działoszycka. Pomiędzy depresją połaniecką a so­lecką wznosi się wypiętrzenie wójczańsko-pińczow-skie, przebiegające po osi Wójcza, Szczaworyż, Bus­ko i Pińczów. Pomiędzy depresją solecką a działo­szycka istnieje wypiętrzenie przebiegające po osi Wodzisław — Nowy Korczyn.Ciekawym zjawiskiem jest występowanie na oma­wianym obszarze różnych form krasowych. Krążą­ca w gipsie woda wyżłabia szczeliny, pieczary i jas­kinie, podobnie jak w pokładach skał wapiennych. Pieczary i jaskinie po pewnym czasie, nie mogąc wytrzymać ciężaru stropu lub pod ciężarem zwie­rzęcia, zapadają się, tworząc lejkowate zagłębienia — werteby. Mogą to być małe zaklęsłości terenowe o średnicy 2—3 m i malej głębokości, a mogą to też być dość obszerne zagłębienia zwane dolinami. Do­liny powstają wtedy, kiedy zapadnie się większa liczba jaskiń i pieczar. Na dnie takiej doliny groma­dzi się woda, która szukając ujścia wyżłabia nowe jaskinie i pieczary.Na terenie Ponidzia znane są podziemne zbiorniki wody. Miejscowa ludność nazywa je „Karabosa-mi”. Woda w takim zbiorniku jest uwięziona w szcze­linach między warstwowych skał gipsowych, posze­rzonych przez ługowanie.Obok podziemnych „jezior” o wertebowym cha­rakterze istnieją także na omawianym obszarze je­ziora otwarte o niedużej powierzchni. Znajdują się one w Broninic k. Buska i Sladkowie Małym k. Chmielnika.Na całym obszarze gipsowym obserwować możemy istnienie dużej ilości wertebów, czyli zapadlisk bez­odpływowych, powstałych przez zawalenie się stro­pów nad podziemnymi pieczarami. Najwięcej ich występuje w Skorocicach, Skotnikach i Krzyżano­wicach Na terenach południowo-wschodniej części Niecki Nidziańskiej występują w znacznych ilościach su­rowce mineralne, które odgrywają dużą rolę w prze­myśle chemicznym i budowlanym. Do głównych su­rowców zaliczyć należy zalegające grube pokłady gipsu, występujące bardzo licznie na fałdzie wój-czańsko-pińczowskiej. Powierzchniowe złoża gipsu znajdują się w rejonie Buska Zdroju rozciągnięte wzdłuż kilku osi: Wiślica — Sielec — Kobylniki — Aleksandrów — Skotniki, Skorocice — Winiary — Leszcze — Gacki, Szaniec — Galów — Chwałowi-ce — Sędziejowice — Stawiany oraz wzdłuż łuku Owczary — Bronina — Łagiewniki — Busko. Gips ten jest pochodzenia trzeciorzędowego a pokłady je­go osiągają 40—45 m grubości. Geologowie szacują zasoby złóż gipsu na tym terenie na 200 milionów ton!Złoża te nie były wykorzystywane w celach prze­mysłowych, bo na całym obszarze istniała tylko jed­na i to mała gipsownia w Jędrzejowie. Eksploatacja na szerszą skalę rozpoczęła się dopiero w 1955 r., kiedy w Gackach koło Buska Zdroju uruchomiono duży kombinat gipsu. Kombinat ten eksploatuje gips z kopalni odkrywkowych w celach budowlanych, rzeźbiarskich i leczniczych, systematycznie zwięk­szając produkcję. W kombinacie produkuje się obec­nie suche tynki, elementy prefabrykowane i inne rodzaje materiałów.Innym bogactwem tego terenu są znaczne złoża siarki rodzimej. Zalegają one w okolicach Szydło­wa, Grabowa i Solca Starego w północno-wschod-niej części Niecki Nidziańskiej. Eksploatację złóż siarki rozpoczęto jeszcze przed I wojną światową w Czarkowach koło Wiślicy. Prace wydobywcze przer­wano w 1924 r., kiedy na rynkach światowych po­jawiło się dużo taniej siarki sycylijskiej i amery­kańskiej.Olbrzymie złoża siarki rodzimej, które ciągną się aż poc Tarnobrzeg, zostały odkryte niedawno przez prof. Pawłowskiego. W przyszłości uruchomione bę­dą odlrywkowe kopalnie siarki rodzimej koło Szy­dłowa i w Solcu Starym.Geologowie przeprowadzili również swego czasu badania, których celem miało być odkrycie źró­deł ropy naftowej i gazu ziemnego. Badania te ob­jęły także i Ponidzie i zakończyły się połowicznym sukcesem; we wsi Wójcza koło Stopnicy odkryto ślady ropy naftowej ale podjętą eksploatację przer­wano, ze względu na skromne zasoby źródeł.O tym, że Ponidzie jest krainą zasobną w surow­ce mineralne może świadczyć fakt odkrycia (w cza­sie ostatnich badań geologicznych) licznych pokła­dów węgla brunatnego zalegających tereny w po­bliżu Korytnicy nad Nidą.Poważnym bogactwem południowo-wschodniej części Niecki Nidziańskiej są źródła solankowe eks­ploatowane od końca XVIII w. do produkcji soli w specjalnie skonstruowanych tężniach. Wspomnia­ne źródła siarczano-słonych wód stanowią podstawę egzystencji uzdrowisk w Busku i Solcu, w których naturalnymi środkami leczniczymi są siarczanki sło-no-jodobromowe, zaliczane do najsilniejszych w Eu­ropie. Na zakończenie trzeba zaznaczyć, że oprócz wymienionych bogactw na tym terenie istnieją licz­ne kamieniołomy wapieni, z których największy znajduje się w Nowej Wsi koło Pińczowa.Gleby omawianego obszaru tworzyły się po ustą­pieniu lodowców. Przeważają gleby kwaśno-bielico-we o bogatym zasobie krzemionki. Powstają one w warunkach nadmiernego nawilgocenia. Spotkać je można w rejonie Buska Zdroju, Szczaworyża i Szy­dłowa.Na terenach leżących w dolinie Wisły i Nidy wy­stępują mady zaliczające się do gleb dość urodzaj­nych. Oprócz wspomnianych gleb na terenach leżą­cych na południowy zachód od Chmielnika i w oko­licy Stopnicy mamy gleby rędzinowe, które są oso­bliwymi glebami, występującymi na gipsonośnych mioceńskich utworach Niecki Nidziańskiej. W rejo­nie Pacanowa, Łubnic aż po Szczucin, występują bardzo urodzajne czarnoziemy na lessowym podło­żu. Niecka Nidziańska jest krainą starego przed­historycznego i wczesnofeudalnego rolnictwa.Najbardziej uprawianymi kulturami rolnymi są: żyto, pszenica, jęczmień, owies i ziemniaki. Na pół­nocnych terenach uprawia się buraki cukrowe. W po­bliżu Buska i Pińczowa spotkać możemy liczne plan­tacje tytoniu. Nasłonecznione zbocza wzgórz piń-czowskich są terenem uprawy winogron, natomiast plantacje chmielu spotkać możemy w rejonie Chmiel­nika i Szydłowa. Rozwijające się sadownictwo i ogrodnictwo daje podstawę istnienia zakładów przetwórczych w Bus­ku Zdroju i Jurkowie.Klimat omawianej części Niecki Nidziańskiej jest łagodny, pozbawiony gwałtownych skoków i zmian temperatury. Średnia temperatura czerwca, lipca i sierpnia wynosi 18° C, zaś najwyższa temperatura lipca 34° C.Noce są dość ciepłe a różnice temperatur małe —1 przy łagodnym przejściu między dniem a nocą. Średnia roczna temperatura waha się w granicach od 9 do 10° C, najniższa zaś roczna temperatura nie przekracza średnio —3° C.Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550 do 600 mm, podczas gdy obszary nadwiślańskie i pół­nocne mają do 650 mm. Przyjmując całkowitą ilość opadów za 100 obliczono, że na wiosnę występuje na terenie Ponidzia 23%, latem 36°/o, jesienią 25% a zi­mą 16°/o opadów.Zimy są łagodne. Dni mroźnych jest stosunkowo mało, bo zaledwie 30—40 w ciągu roku. Często wy­stępują na terenie Niecki Nidziańskiej przymroz­ki, których liczba waha się w granicach 112 — 130 rocznie. Dobre warunki klimatyczno-glebowe wpły­nęły na możliwość uprawy tytoniu, winogron, chmie­lu i wielu innych kultur rolnych, wymagających łagodniejszego klimatu.Klimat omawianej części Niecki Nidziańskiej jest łagodny, pozbawiony gwałtownych skoków i zmian temperatury. Średnia temperatura czerwca, lipca i sierpnia wynosi 18° C, zaś najwyższa temperatura lipca 34° C.Noce są dość ciepłe a różnice temperatur małe —1 przy łagodnym przejściu między dniem a nocą. Średnia roczna temperatura waha się w granicach od 9 do 10° C, najniższa zaś roczna temperatura nie przekracza średnio —3° C.Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550 do 600 mm, podczas gdy obszary nadwiślańskie i pół­nocne mają do 650 mm. Przyjmując całkowitą ilość opadów za 100 obliczono, że na wiosnę występuje na terenie Ponidzia 23%, latem 36°/o, jesienią 25% a zi­mą 16°/o opadów.Zimy są łagodne. Dni mroźnych jest stosunkowo mało, bo zaledwie 30—40 w ciągu roku. Często wy­stępują na terenie Niecki Nidziańskiej przymroz­ki, których liczba waha się w granicach 112 — 130 rocznie. Dobre warunki klimatyczno-glebowe wpły­nęły na możliwość uprawy tytoniu, winogron, chmie­lu i wielu innych kultur rolnych, wymagających łagodniejszego klimatu.6. Flora i faunaW okolicach Buska Zdroju możemy spotkać re­zerwaty skalno-roślinne w Owczarach, Skorocicach, Krzyżanowicach i Chotlu Czerwonym, w których przetrwały do dziś rośliny pochodzenia stepowego.Okolice Buska posiadają bardzo dużo różnych oso­bliwości przyrody żywej i martwej. W licznych re­zerwatach roślinno-stepowych znajdujących się w Owczarach, Siesławicach, Skorocicach, Chotlu Czer­wonym, w rejonie Skotnik i Krzyżanowic spotkać możemy niezwykle ciekawe (nawet w skali europejskiej) zjawiska krasowe oraz osobliwą roślinność stepową. Występują tu pieczary, groty i korytarze podziemne, wydrążone przez wodę w gipsowych ska­łach. Spotkać możemy werteby, podziemne i po­wierzchniowe jeziora krasowe, olbrzymie i małe kry­wieżom poznanie tej pięknej, wymierającej roślin­ności.Południowo-wschodnie obszary Niecki Nidziań-skiej, ze względu na dobre gleby, są krainą starego rolnictwa. Z chwilą pojawienia się człowieka odształy gipsu i wiele innych osobliwości przyrody nieożywionej. Najciekawszym jednak zjawiskiem jest istnienie licznych, choć niewielkich reliktów ste­powych nad Nidą, z bogatą, lecz wymierającą roś­linnością. Ze względu na to, że roślinność stepowa żyje we wszystkich rezerwatach roślinnych rejonu Buska, należy podać klucz do rozróżnienia poszcze­gólnych roślin, który ułatwi turystom i wycieczkowieczne ostępy leśne były niszczone i zamieniane w uprawne pola.W XII wieku, kiedy powstają coraz to nowe gro­dy obronne, zwłaszcza nad Nidą i Wisłą oraz no­we osady stanowiące większe skupiska ludzkie, ist­nieje duże zapotrzebowanie na drzewo budulcowe. Następuje masowy wyrąb lasów. Puszcza niszczała,az pozostały jej małe strzępy świadczące o dawnej wielkości. Na omawianym terenie większe obszary leśne można spotkać w północno-wschodniej części tych ziem w rejonie Szydłowa, Kurozwęk, Potoku i Rakowa. Lasy te łączą się z Puszczą ŚwiętokrzyskąW południowej części omawianego terenu lasy spo­tykamy rzadziej. Do większych kompleksów należy zaliczyć lasy leżące na południe od wsi Chroberz oraz lasy koło Wełecza i Bogucic. Na terenie Poni-dzia występują lasy iglaste, liściaste i mieszane. Naj­częściej spotykane są lasy sosnowe z domieszką bu­ka, dębu lub brzozy. Często występuje grab, świerk i osika. Obok tych drzew spotykamy tu również akację , topolę włoską, kasztanowca i inne. Ciekawostką będzie chy­ba to, że po raz pierwszy zasadzono w Polsce topolę włoską (sprowadzoną z Konstantynopola) na terenie Gnojna koło Chmielnika.Świat zwierzęcy tych obszarów kształtował się podobnie jak świat roślinny, gdyż w dużej mierze był od niego zależny. W chwili obecnej możemy spotkać na Ponidziu: dziki, sarny, jelenie, lisy, wil­ki i zające. Nad stawami i rzekami zadomowiło się licznie reprezentowane ptactwo wodne. Jednak ubó­stwo lasów spowodowało, że miejscowy zwierzostan jest niezbyt bogaty.

Comments

comments