GNIEZNO I TURYSTYKA
Miasto Gniezno i powiat gnieźnieński stanowią dwie oddzielne, powiatowe jednostki administracyjne.Powierzchnia miasta wynosi 28 km2, ludność 52 tys., powiatu odpowiednio — 1131 km2, 56,4 tys. Na terenie powiatu znajdują się 3 miasta: Czerniejewo, Kłecko i Witkowo, w których mieszka łącznie 9,9 tys. osób, czyli 17,6% ogółu mieszkańców. Pozostałe 46,5 tys. osób mieszka na wsiach, na terenie 12 gromad, których stolicami są: Czerniejewo, Jankowo Dolne, Kiszkowo, Kłecko, Łubowo, Mieleszyn, Niechanowo, Powidz, Skiereszewo, Sławno, Witkowo i Żydowo. Gęstość zaludnienia miasta wynosi 1729 osób na 1 km2, powiatu — 50 osób na 1 km2 (przy przeciętnej Wielkopolski 96 osób na 1 km2).Na terenie powiatu rolnictwo stanowi podstawowe zajęcie produkcyjne ludności. W r. 1945 reformą rolną objęto 97 majątków obszarniczych o łącznym areale 52 tys. ha. Użytki rolne zajmują 83 126 ha, co stanowi 71,8% ogólnego obszaru powiatu. W tym jest 76 076 ha gruntów ornych, 4348 ha łąk, 3283 ha pastwisk, 413 ha sadów. Uprawą roli zajmuje się 8116 gospodarstw indywidualnych, 19 spółdzielni produkcyjnych oraz 4 duże przedsiębiorstwa PGR, którym łącznie podlega 49 gospodarstw. W strukturze zasiewów przeważa uprawa zbóż — 58%, potem w kolejności: ziemniaków — 13%, buraków cukrowych i roślin przemysłowych — 10%, roślin pastewnych — 13%, innych — 6%. Melioracją jest objęte 55% użytków rolnych. Łącznie na terenie powiatu hoduje się ponad 44,2 tys. sztuk bydła, w tym 20,5 tys. krów, 8,7 tys. koni oraz 92 tys. sztuk trzody chlewnej. Przeciętne plony przedstawiają się następująco: 4 zboża podstawowe 21,7 q z ha, ziemniaki 170 q z ha, buraki 320 q z ha. Dla potrzeb rolnictwa pracuje ok. 1700 traktorów, 430 snopowiązałek i 130 kombajnów. Na terenie powiatu działa 128 kółek rolniczych.Dużą dynamikę rozwojową wykazują gospodarstwa państwowe. Z roku na rok zwiększa się ilość uprawianych przez nie gruntów, wzrasta mechanizacja prac, ulegają ciągłemu zwiększeniu efekty ekonomiczne. Duże nasilenie budownictwa rolniczego powoduje polepszenie zarówno warunków mieszkaniowych pracowników, jak i warunków produkcyjnych. Na wsiach powstaje szereg obiektów socjalnych (np. w Dziąłyniu, Żydowie), kulturalnych oraz szkół. Kombinaty PGR w Dziąłyniu i Żydowie należą do przodujących w skali województwa.Głównym ośrodkiem przemysłowym regionu jest Gniezno. O przemyśle gnieźnieńskim napisano w rozdziale poświęconym współczesności miasta. Na terenie powiatu kilka drobnych zakładów przemysłu metalowego i drzewnego znajduje się w Witkowie, w Czerniejewie pracuje tartak, w innych miejscowościach czynne są zakłady usługowe pracujące dla zaspokojenia potrzeb rolnictwa. Już poza granicami powiatu, w Trzemesznie, czynne są dwa duże zakłady przemysłowe: krochmalnia i nowo zbudowany zakład wyrobów azbestowo-cementowych.Głównym centrum kulturalnym o randze ponad powiatowej jest Gniezno. Działają w Gnieźnie: teatr, 2 kina, 2 domy kultury, klub międzynarodowej prasy i książki, archiwum państwowe i archidiecezjalne, muzeum, biblioteka miejska. Na terenie powiatu istnieją 3 kina miejskie w Czerniejewie, Kłecku i Witkowie oraz 2 kina wiejskie w Łopiennie i Niechanowie. Teren powiatu obsługują także 2 ekipy kin objazdowych. Również w Trzemesznie jest stałe kino miejskie. Na terenie powiatu istnieje 30 klubów GS i 18 klubów „Ruch”. W dużej części prowadzą one ożywioną działalność kulturalną i społeczną poprzez spotkania, dyskusje, prelekcje, popularyzację prasy i książki. W Gnieźnie istnieje 10 szkół podstawowych, na terenie powiatu istnieje 89 szkół tego typu, w tym 83 realizujące ośmioklasowy program nauczania. W szkołach Gniezna uczy się ok. 8 tys. uczniów, a w szkołach powiatu ponad 10 tys. W Gnieźnie istnieje szereg szkół średnich: 3 licea ogólnokształcące, Technikum Ekonomiczne, Liceum Medyczne Pielęgniarstwa i Szkoła Muzyczna oraz 4 zasadnicze szkoły zawodowe. Na terenie powiatu działa 11 szkół zawodowych, w tym 7 szkół przysposobienia rolniczego. W Witkowie czynne jest Technikum Rolnicze.Niewątpliwie główną atrakcją krajoznawczą regionu, i to na skalę międzynarodową, jest Katedra Gnieźnieńska. Dzieje, monumentalna architektura gotycka, relikty starszychbudowli, bogate i różnorodne wyposażenie wnętrza — m.in. liczne dzieła sławnych mistrzów — składają się na wielką atrakcyjność tego obiektu. Ponadto z obiektów zabytkowych w Gnieźnie na uwagę szczególną zasługują gotyckie kościoły: Sw. Jana (z unikalną polichromią z XIV w.), Św. Trójcy, Franciszkański oraz zespół zabudowy Wzgórza Lecha. W okolicach Gniezna dwie miejscowości gromadzą niezwykle cenne zabytki: Ostrów Lednicki z ruinami pre-romańskiej budowli i Trzemeszno z kościołem poklasztor-nym w okazałej formie barokowej i reliktami romańskimi. Barokowe formy ma także kościół w Łopiennie, dzieło głośnego architekta Jerzego Catenaciego. W gotyckim stylu wzniesiony został kościół w Kłecku. Architekturę kla-sycystyczną reprezentują pałace w Czerniejewie, Niechanowie i zabudowania gimnazjum w Trzemesznie. Ciekawymi reliktami budownictwa drewnianego są kościoły m.in. w Dębnicy, Łubowie, Modliszewku, Pawłowie, Sokolnikach. Wiele ciekawych zabytków dawnego budownictwa wielkopolskiego zgromadzono w skansenie nad Jez. Lednickim. Skromne lecz bardzo ciekawe jest muzeum archeologiczne w Gnieźnie, gromadzące m.in. wykopaliska z Gniezna i Ostrowa Lednickiego.Łącznie w Gnieźnie i na terenie powiatu gnieźnieńskiego znajduje się 146 obiektów zabytkowych. Włączając obszary sąsiednie opisywane w przewodniku uzyskujemy liczbę ok. 160 zabytków. Z tego 2 należą do najwyższej grupy 0 (o randze międzynarodowej): Katedra w Gnieźnie i ruiny budowli z X w. na Ostrowie Lednickim; 5 do grupy I (najważniejszych obiektów w skali krajowej): zespół Wzgórza Lecha i kościół Św. Jana w Gnieźnie, pałac w Czerniejewie, kościół i budynek gimnazjum w Trzemesznie; 19 do grupy II, m.in. kościoły Św. Jerzego, Św. Michała, famy, franciszkański i niektóre domy przy ul. Tumskiej w Gnieźnie, kościoły w Kłecku, Łubowie, Sokolnikach, pałac w Niechanowie, a reszta — do grupy III i IV. Innego rodzaju zabytki reprezentują 33 wiatraki znajdujące się w różnym stanie w okolicach Gniezna. W sąsiedztwie Czerniejewa położone są trzy rezerwaty przyrody chroniące partie sta-rych lasów z ciekawymi drzewostanami. Wiele starych drzew, często o wymiarach pomnikowych, gromadzą dawne parki dworskie. Do najstarszych i największych należą parki w Czerniejewie, Działyniu, Niechanowie i Zakrzewie.Doskonałymi warunkami do kąpieli dysponują „wielkie jeziora gnieźnieńskie”: Jez. Powidzkie i jez. Niedzięgiel, nad którymi zlokalizowano ośrodki wczasowe w Powidzu i Skorzęcinie. Kąpieliska strzeżone znajdują się także w Bo-rzątwi, nad jez. Głęboczek, w Gnieźnie (nad jez. Winiarskim oraz pływalnia otwarta i kryta), Jankowie Dolnym, Kłecku, Łopiennie. Nie strzeżone kąpieliska położone są m.in. w Przybrodzinie i Ostrowie nad Jez. Powidzkim, Dziekanowicach i Waliszewie nad Jez. Lednickim, w Mielnie. Pięknym krajobrazem wyróżniają się Jez. Wierzbi-czańskie, dolina Wełny od Jez. Piotrowskiego, okolice Piłki k. Skorzęcina, okolice Anastazewa.Gniezno jest ważnym węzłem drogowym i kolejowym, a cały region posiada stosunkowo gęstą sieć dróg bitych i linii kolejowych. Główna jest tu linia kolejowa Poznań— Inowrocław—Gdynia/Olsztyn. Kursują na niej m.in. dalekobieżne pociągu pospieszne i osobowe relacji Wrocław— Gdynia, Wrocław—Olsztyn—Białystok, Katowice—Gdynia, a do Poznania wraz z lokalnymi istnieje 15 połączeń na doję (w tym 3 pociągi pospieszne). Linia przez Wrześnię— Jarocin łączy Gniezno z południową Wielkopolską i Dolnym Śląskiem. Kursują na niej m.in. pociągi do Wrocławia przez Krotoszyn, Oleśnicę, a w okresie letnim sezonowy pociąg pospieszny Wrocław—Gdynia. W kierunku północnym prowadzi z Gniezna linia do Kcyni i Nakła. Lokalne znaczenie ma linia kolejowa wiodąca północno-zachodnią częścią powiatu przez Kłecko do Skoków oraz linia wąskotorowa z Gniezna przez Witkowo, Powidz do Anastazewa.Liczne są także połączenia autobusowe. Praktycznie wszystkie większe wioski mają bezpośrednie połączenia autobusowe PKS z Gnieznem. Szczególnie duża ilość kursów łączy Gniezno z Czerniejewem, Kłeckiem, Witkowem. Dalekobieżne linie łączą Gniezno z Bydgoszczą (p. Żnin), Włocławkiem, Ciechocinkiem (p. Toruń), Kaliszem, Poznaniem (11 kursów), Piłą. Ponadto z pominięciem Gniezna linie PKS i KSK wiodą z Poznania przez Czerniejewo, Witkowo do Powidza oraz przez Pobiedziska, Kiszkowo do Kłecka i Janowca. Komunikację z miejscowościami pod-gnieźnieńskimi zapewniają także autobusy MPK z Gniezna.Dla ruchu samochodowego główne znaczenie ma droga międzynarodowa E-83, wiodąca na tym odcinku z Poznania przez Łubowo, Gniezno, Rogowo do Bydgoszczy. Znaczenie międzywojewódzkie ma droga wiodąca z Gniezna na wschód przez Trzemeszno do Olsztyna i droga wiodąca na południe przez Wrześnię do Wrocławia. Najkrótsze połączenie z Warszawą i wschodnią częścią kraju zapewnia droga Gniezno—Witkowo—Wólka (do drogi E-8).Gniezno niestety nie posiada odpowiedniej do swej rangi turystycznej bazy noclegowej. Istniejące w mieście 3 hotele, raczej podrzędne, dysponują zaledwie ok. 100 miejscami noclegowymi. W okresie letnim dla turystów dostępny jest hotel robotniczy cukrowni, posiadający ponad 200 miejsc noclegowych. 100 miejsc noclegowych posiada schronisko młodzieżowe czynne cały rok. Cały rok czynny jest niewielki hotel GOSTiW (Gnieźnieńskich Ośrodków Sportu, Turystyki i Wypoczynku) w Powidzu mający 18 miejsc noclegowych. W sezonie letnim korzystać można z ogólnodostępnej bazy noclegowej GOSTiW w ośrodkach kempingowych w Powidzu i Skorzęcinie, chociaż jest ona przeznaczona raczej na dłuższe pobyty wczasowe. W okresie wakacyjnym (lipiec, sierpień) czynne są schroniska młodzieżowe w Lednogórze i Trzemesznie. Dla turystów korzystających z noclegów pod własnymi namiotami — obok pól namiotowych na terenie ośrodków w Jankowie Dolnym, Powidzu i Skorzęcinie władze leśne wytypowały 11 pól biwakowych położonych na terenach lasów państwowych. Znajdują się one w następujących miejscach:w północnej części powiatu:nad Jez. Redeckim, koło wsi Recz, między Rogowem a Łopiennem,nad Jez. Dziadkowskim, przy północno-wschodnim krańcu, opodal folwarku Rzym,nad jez. Mielno, na północnym brzegu, 1 km na zachód od wsi Mielno,nad jez. Głęboczek, przy kąpielisku na wschodnim brzegu;w rejonie Powidza i Skorzęcina:na półwyspie jez. Niedzięgiel, wrzynającym się w jezioro od strony Wiekowa,na wschodnim brzegu jez. Niedzięgiel, k. Wylatkowa,na zachodnim brzegu jez. Powidzkiego, na południe od Powidza, k. Rzymachowa,k. leśniczówki Huta, przy północnym krańcu Jez. Powidzkiego,k. wsi Ostrowo, przy północnym brzegu Jez. Powidzkiego,k. wsi Anastazewo, przy północno-wschodnim krańcu Jez. Powidzkiego;w Lasach Czerniejewskich:— k. gajówki Wygoda, w sąsiedztwie uroczyska „Nad Babą” między Czerniejewem a Iwnem.Znacznie lepiej przedstawia się sprawa z wyżywieniem. Szereg zakładów gastronomicznych różnych kategorii (I— III) znajduje się w Gnieźnie. Dla obsługi wycieczek jest przystosowana szczególnie jadłodajnia „Pod Żaglami”. Wcale przyzwoite restauracje znajdują się w Kłecku, Powidzu, Trzemesznie, a także w Witkowie, Czerniejewie, Kiszkowie, Rogowie, Mieleszynie. Bary GS posiada Łopienno, Łubowo. Mielżyn, Żydowo. Bogato rozbudowana baza gastronomiczna w okresie letnim istnieje w ośrodku wczasowym w Sko-rzęcinie (bar, bar mleczny, jadłodajnia).
