LEDNICA
W ramach tego hasła podano opis kolejno: Jeziora Lednickiego, Ostrowa Lednickiego, skansenu, DziekanowicLednogóry, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie.Jezioro LednickieNazwa jeziora pochodzi według Długosza od bóstwa Lado. Polodowcowe jezioro rynnowe ciągnie się na długości 7000 m, przy szerokości maks. 1400 m. Powierzchnia jeziora wynosi 364 ha, głębokość maks. 14,2 m. Zwierciadło wody znajduje się na wys. 110 m n.p.m. Jezioro posiada urozmaiconą linię brzegową, a brzegi w większości bezleśne. Lasy porastają jedynie brzegi w północnej części jeziora. Na jeziorze znajduje się 5 wysp; 3 w południowej części: Ostrów Lednicki, Ledniczka i Wyspa Mewia oraz w północnej części. Z Jez. Lednickiego wypływa rzeczka Główna wpadająca do Warty w Poznaniu. Jezioro posiada czystą wodę nadającą się do kąpieli, jednak po 6—10 m od brzegu dno silnie zagłębia się. Dogodne miejsca do kąpieli znajdują się m.in. w Dziekanowicach, Lednogórze, Wali-szewie (patrz hasło).Ostrów LednickiOstrów Lednicki jest jednym z miejsc najsilniej związanych z początkami naszej państwowości. Wyspa ta położona w południowej części Jez. Lednickiego, na szlaku łączącym pierwsze stolice wczesnopiastowskiej Polski Poznań i Gniezno, w przeszłości była jednym z głównych ośrodków obronnych i administracyjnych państwa Polan i Polski Mieszka I oraz Bolesława Chrobrego. Główny gród położony był na 7,5 hektarowej wyspie — Ostrowie Lednickim („ostrów” w języku staropolskim oznaczał wyspę). Na sąsiedniej, mniejszej wysepce położonej na zachód zwanej Ledniczką, Kucharką lub Kuchnią Królewską znajdował się gród, będący do XV w. siedzibą kasztelani. Ruiny budowli znajdujące się na Ostrowie Lednickim od wielu pokoleń były źródłem licznych podań i legend. Jedna z legend mówi o nieznanym królu, który wraz z całym hufcem rycerzy legł na dnie jeziora, inna mówi, że w grodzie na wyspie przyszedł na świat Bolesław Chrobry, syn Mieszka I i Dąbrówki. Tutaj miał mieć „widzenie” Kazimierz Odnowiciel, które zwiastowało zwycięstwo w czasie reakcji pogaństwa. Wokół wyspy zlokalizował Ignacy Kraszew-s k i akcję popularnej powieści Stara Baśń, na Ostrowie sadowiąc siedzibę świętego ognia pogańskiego strzeżonego przez kapłanów i „westalki”. Stosunkowo późne są źródła pisane. Po raz pierwszy wymieniono kasztelanię na Led-niczce w bulli papieża Innocentego II z r. 1136 podającej posiadłości -arcybiskupa gnieźnieńskiego. Obszerne relacje o świetności Ostrowa Lednickiego przynosi kronika śląska z XIII wieku oraz kronika Jana Długosza z XV w. Duże zainteresowanie ruinami budowli pojawiło się w XIX w. Budowli na wyspie poświęcili prace m.in. Joachim Lelewel, Marian Sokołowski i Edward Raczyński. Wyspa była też często celem wycieczek krajoznawczych co znaczniejszych osobistości odwiedzających Wielkopolskę. Popularny literat, poeta Władysław Syrokomla zażył nawet przymusowej kąpieli w jeziorze, gdy niespodziewana burza przewróciła łódź którą płynął z wyspy.Pierwsze badania archeologiczne prowadzono na Ostro-wie Lednickim w r. 1845. W XIX w. dzierżawca wyspy Niemiec założył na niej „kopalnię kamieni”, wywożąc je do budowy domów w Dziekanowicach i na budowę dróg. Proceder ten powtórzyli hitlerowcy, którzy po przeprowadzeniu daremnych poszukiwań dla udowodnienia wikin-gowego pochodzenia budowli, wywieźli 900 wozów kamienia na budowę drogi. Po badaniach w latach 1932—1935, od r. 1948 do 1960 prowadzone były systematyczne prace archeologiczne pod kierunkiem prof. K. Żurowskiego, a od r. 1955 prace konserwatorskie i badania architektoniczne pod kierunkiem mgra J. Łomnickiego. W czasie badań w okresie międzywojennym wykopano na wyspie ok. 1500 szkieletów i czaszek, najbogatszy tego typu materiał w Polsce. Na jego podstawie określono wiele ciekawych danych. M.in.: ponad 50 lat żyło 8% mężczyzn i 5% kobiet, wzrost mężczyzn wynosił średnio 165 cm, kobiet 153 cm. Całość przeprowadzonych badań pozwoliła na odsłonięcie wielu tajemnic wyspy.Wyspa zamieszkana była już w młodszej epoce kamiennej. Osada wczesnośredniowieczna powstała w VI, najpóźniej w VII w. Była to osada otwarta z domami półziemian-kowymi. Na przełomie IX i X w. w południowej części wyspy powstała osada obronna otoczona wałem drewnia-no-ziemnym, o średnicy ok. 50 m. W X w. nastąpiła budowa potężnego kompleksu z kamiennymi budowlami pala-tium i kaplicy oraz mostów łączących wyspę z brzegami. Most zachodni liczył 428 m długości, a wschodni — 174 m. Mosty szerokości 6 m składały się z drewnianych desek, wspieranych na palach wbitych w dno jeziora (maksymalna głębokość jeziora pod mostem — 11,7 m). Przez mosty i wyspę przechodził trakt łączący Poznań i Gniezno. Od strony zachodniej Ostrowa (od strony wyspy Ledniczki) znaleziono ślady przystani dla łodzi.W południowej części grodu u schyłku X w. wzniesiono okazałą budowlę kamienną składającą się z kilku części, której ruiny dziś można oglądać. Mury jej zachowane są miejscami do 3 m, miejscami pozostały tylko ślady fundamentów. Od strony wschodniej znajdowała się świątynia preromańska, zbudowana z kamienia łupanego i martwicy łąkowej na planie krzyża greckiego, ze sklepieniem wspartym na 4 filarach, półkolistą absydą od wschodu, krytym przedsionkiem (tzw. nartexem) i emporą książęcą, na którą prowadzą schody od zachodu. Przy schodach istniała głęboka na 7 m studnia, przewidziana zapewne na wypadek oblężenia. Do świątyni od zachodu przylegała prostokątna budowla piętrowa o wymiarach 31,6 X 14,25 m z obszerną salą 14 X 14 m, stropem wspartym na 2 filarach i dachem krytym płytkami ołowianymi. Był to zamek — palatium książęce, choć według innych badaczy budowla ta stanowiła przedłużenie świątyni centralnej (czyli, że cała budowla kamienna byłaby świątynią, a siedziba książęca musiałaby znajdować się w innym miejscu). Na uwagę zasługuje technika układania większości murów. Są to mury z kamienia granitowego zalane silną zaprawą gipsową, tworzące jak gdyby mur monolityczny (betonowy). Ok. 70 m na północ od głównej budowli odkryto resztki budowli (fundamenty i części ścian) o dość regularnym kształcie (kwadrat o boku ok. 14 m). Przy niej odkryto 6 monumentalnych grobowców, wykonanych z martwicy wapiennej na zaprawie gipsowej. Oprócz pozostałości budowli kamiennych odkryto również ślady domów drewnianych, pół-ziemianek i ziemianek mieszkalnych.Prawdopodobnie na Ostrowie Lednickim Bolesław Chrobry przyjmował cesarza Ottona III, który stąd wędrował boso do Gniezna po drodze usłanej szkarłatnym suknem. Gród uległ zniszczeniu podczas najazdu Brzetysława Czeskiego w 1038 r.; spalono wówczas mosty. W czasie poszukiwań prowadzonych przez płetwonurków natrafiono na liczne ślady bitwy (m.in. w bezpośrednim sąsiedztwie mostu liczne militaria i hełm wojownika czeskiego). Płetwonurkowie odkryli sterczące do wysokości paru metrów pale mostu, zatopione ciężarem walącego się mostu łodzie (jedna z nich wydobyta, dług. 10,20 m, znajduje się w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym w Poznaniu). Badania płetwonurków pozwoliły na dokładne określenie przebiegu mostów, o których istnieniu dotąd tylko przypuszczano.Po najeździe Brzetysława odbudowano i przebudowano kościół, dobudowując jedno pomieszczenie o murach z kostki granitowej na zaprawie wapiennej. Kościół wraz z grodem otoczono nowym drewniano-ziemnym wałem. Wały — górujące do dziś nad wyspą — obejmowały przestrzeń ok. 100 X 120 m. Konstrukcja ich podobna była do konstrukcji wałów gnieźnieńskich. Osadnictwo trwało na wyspie do XII w. Później do XV w. spełniał Ostrów Lednicki rolę cmentarza.Dziś wyspa stanowi rezerwat archeologiczny, a ruiny budowli są zabytkiem grupy „0″ Znajdujące się tutaj ruiny świadczą o istnieniu wyjątkowo potężnego i oryginalnego zespołu osadniczego, należącego do głównych ośrodków Polski wczesnopiastowskiej. Zachowane fragmenty świadczą o wysokim poziomie architektonicznym i technicznym budowniczych, obiektu mającego w tym czasie niewiele równych sobie na ziemiach Polski.SkansenNa wschodnim brzegu jeziora na wysokości Ostrowa Lednickiego znajduje się ładnie zagospodarowany parkowo teren i zaczątek zbiorów skansenowskich. W przeszłości na miejscu tym znajdowała się osada rzemieślnicza, której ludność trudniła się wytopem żelaza z rudy darniowej. W parku ustawiono przeniesiony z Gryżyny w pow. kościańskim najstarszy znany w Polsce wiatrak-ko-źlak z 1585 r., posiadający urządzenia młynarskie. Obok stoi zagroda wiejska z chatą będącą kopią chaty z XVIII w. z pobliskiego Imielna oraz stary Spichlerz. Ozdobą parku jest także szereg rzeźb, współczesnych dzieł plastyków poznańskich. Coraz bardziej wzrastające drzewa i krzewy robią ze skansenu miłe miejsce wypoczynku po trudach wędrówki w bezleśnym krajobrazie.DziekanowiceWieś na wschodnim brzegu jeziora, 1 km na południe od przeprawy na Ostrów Lednicki. O dawnym osadnictwie tych okolic świadczy znalezienie na terenie wsi grobów kultury pomorskiej (ok. 400 lat p.n.e.) z urnami twarzowymi. Pierwotna nazwa wsi być może brzmiała Lcdnica, dopiero później po przejściu na własność duchowną nastąpiła zmiana nazwy. We wsi znajduje się PGR, należące do kambinatu w Działyniu. We wschodniej części wsi kościół z 1865 r. ze starym obrazem Chrystusa na krzyżu (r. 1600) malowanym na desce i rzeźba ChrystusaFrasobliwego (XVI/XVII w.)- Przed kościołem na dziedzińcu 2 nagrobki z XIX w., na wprost wejścia wyniosły pomnik zbudowany z ciosów kamiennych z tablicą upamiętniającą 24 mieszkańców okolicznych wsi, poległych w latach 1914—1920 (m.in. w Powstaniu Wielkopolskim).Przez wieś i skansen przechodzi szlak pieszy P-15 ze st. kol. Fałkowo do Sławna.Wieś na zachodnim brzegu jeziora (3 km na pn od st. kol., przyst. PKS n.m., w szkole schronisko młodzieżowe) znana od początków XVI w. Droga Pobiedziska—Łubowo i do Sławna. W XIX w. wieś nabyła niemiecka Komisja Kolonizacyjna i osadziła w niej wielu Niemców. Dziś we wsi znajduje się PGR, gorzelnia, młyn, mleczarnia. W 1961 r. oddano do użytku szkołę-Pomnik Tysiąclecia im. Mieszka I. Nad jeziorem park krajobrazowy.W oddalonej 2 km na zachód wsi Moraczewo znajduje się dobrze zachowane pierścieniowe grodzisko wczesnośredniowieczne.
