NOSKOWO
W pewnym oddaleniu od wsi o tej nazwie (3 km na północny zachód), po prawej stronie drogi Nekla—Czerniejewo (dojazd: od drogi 300 m w prawo duktem za kamieniem kilometrowym oznaczonym 3,1 jadąc 5 km od Nekli), położony jest rezerwat „Modrzew Polski w Noskowie”.Na niedużym obszarze 1 ha chronione jest stanowisko modrzewia polskiego. Poszczególne okazy dorastają w wieku ok. 130 lat znacznych rozmiarów: 35 m wysokości i 70 cm obwodu w pierśnicy. Modrzewie rosną w otoczeniu sosen, grabów, brzóz i dębów. W podszyciu spotkać można żona była przy trakcie z Gniezna do Giecza, który tu przekraczał Wrześnicę.Ciekawym zabytkiem jest położony na skraju doliny Wrześnicy kościół, otoczony pierścieniem drzew. Pierwotny istniał w XIV w., obecny zbudowany w 1762 r. z fundacji kapituły i K.H. Szembeka. Jest budowlą drewnianą, orientowaną, jednonawową, konstrukcji zrębowej z oszalowaniem. Wieża pochodzi z 1932 r. Wewnątrz trzy ołtarze z XVIII w., ostatnio odnowione. W prezbiterium późnogotycka płaskorzeźba z 1 poł. XVI w. Rodziny NPM. Przed kościołem 2 nagrobki z XIX w. Ładna okolica.Duża wieś o charakterze miasteczka przy zachodnim brzegu Jez. Powidzkiego, ok. 2000 mieszkańców. Drogi do Gniezna, Strzałkowa, Hutki. Miejscowość letniskowa. Siedziba GRN.Powidz należy do miejscowości o bogatej przeszłości historycznej. Istniejąca tu w średniowieczu osada położona była przy trakcie handlowym wiodącym z Torunia do Wrocławia. Stanowiła ona własność królewską. Prawa miejskie otrzymuje Powidz jako jedna z pierwszych miejscowości w Polsce (10 lat wcześniej od Poznania) w r. 1243 na mocy przywileju Bolesława Pobożnego. W r. 1331 mieszczanie walczą z Krzyżakami, którzy dużym zagonem plądrują tę część Wielkopolski. W r. 1454 miasto niszczą Krzyżacy uprowadzając ludność. Kazimierz Jagiellończyk odnawia przywileje (m.in. nadaje miastu wieś Wielatkowo i prawo połowu ryb w Jez. Powidzkim). Powidz był siedzibą starostwa niegrodowego i komory celnej. W XV w. istniała tu szkoła podległa Akademii Krakowskiej, do której zdążała młodzież na naukę nawet z dalszej okolicy. Poszło stąd powiedzenie: „Dokąd idziesz? — do Powidza po rozum”. Po drugim rozbiorze (1793) do r. 1815 Powidz był stolicą powiatu.W XVIII w. liczba ludności wynosiła ok. 500 osób. W mieście znajdował się młyn wodny, dwa wiatraki, garbarnia, dwa folusze oraz 20 rzemieślników. W sąsiedztwie czynna była huta szkła. W czasie zaborów przez Jez. Powidzkie biegła granica prusko-rosyjska. Zahamowało to w pewnym stopniu rozwój miasta, przyczyniając się jednak do bogacenia ludności na przemycie. Był tu także punkt przerzutowy mieszkańców zaboru pruskiego w szeregi powstańcze w latach 1831 i 1863.Ludność Powidza wzięła liczny udział w Powstaniu Wielkopolskim. 22 grudnia 1918 r. zdobyto pierwszą broń rozbrajając Niemców na stacji. (Linia kolejki wąskotorowej miała wówczas znaczenie strategiczne. Przy braku połączenia Września—Konin tędy przechodziły liczne transporty z Gniezna na wschód, do Koła, Konina i dalej). 27 grudnia kompania powidzka liczyła ponad 100 osób. 28 grudnia zdobyto niemieckie koszary w Anastazcwie, a potem przy pomocy oddziałów wojskowych z Konina opanowano Szydłowiec. Powstańcy z Powidza walczyli pod Zdziechową i na innych polach bitew frontu północnego.W roku 1931 Powidz utracił prawa miejskie.W końcu 1944 r. w lasach okolic Powidza działały oddziały partyzanckie oraz grupy zwiadowców Armii Czerwonej. Spod okupacji hitlerowskiej Powidz oswobodzony został jako pierwsza miejscowość powiatu gnieźnieńskiego. 21 stycznia 1945 r. o godz. 13 na rynek wjechały radzieckie czołgi.Współczesny Powidz stanowi zaplecze dla rolnictwa i różnych obiektów położonych w okolicy. W okresie letnim ożywia się wraz z napływem wczasowiczów. Jedynym większym zakładem przemysłowym jest tartak.Ośrodkiem rozplanowania jest prostokątny rynek, pamiątka po dawnych miejskich czasach. Rynek jak i część przyległych doń uliczek zabudowana domkami kalenicowymi, parterowymi z XIX w. Na południe od rynku wznosi się kościół. Parafia była tu wzmiankowana w 1243 r. Obecna budowla została wzniesiona w r. 1863, na miejscu drewnianej. Utrzymana jest w stylu neogotyckim. Na uwagę zasługują nieduże łuki oporowe przy wieży oraz ładna nowa polichromia i ozdoby ścian ze sgraffita — dzieło prof. L. Torwirta z Torunia. W lewym bocznym ołtarzu cenna gotycka rzeźba z XIV w. Matka Boska na lwie. Kilka starych obrazów z XVII i XVIII w. oraz malarzy włoskich z pocz. XX w. W przedsionku płaskorzeźba z XVIII w. — Zaślubiny NMP.Nad jeziorem, w bezpośrednim sąsiedztwie kąpieliska, wznosi się stożkowate grodzisko, miejsce średniowiecznego grodu, dziś zwieńczone … domkami kempingowymi PKP z Gniezna. Na cyplu wrzynającym się w jezioro, na wschód od rynku, położony jest ośrodek wczasowy, obecnie będący we władaniu GOSTiW. Powidz należy do miejscowości o bardzo starych tradycjach letniskowych. Już wybitny krajoznawca Mieczysław Orłowicz w swoim Ilustrowanym przewodniku po Poznańskiem (wydanym we Lwowie w 1921 r.) pisał: „na lato przyjeżdża tu pewna ilość gości dla kąpieli, dla których są zbudowane łazienki”. Obecnie ośrodek dysponuje rozległą plażą i kąpieliskiem o doskonałych warunkach naturalnych: z czystą wodą i łagodnym spadem dna. Przy kąpielisku szatnie z pawilonem noclegowym, pole namiotowe, osiedle domków kempingowych i wypożyczalnia sprzętu turystycznego. Nadjeziorny park łączy kąpielisko z położonym w północnej jego części hotelem i restauracją. Z brzegów piękne i rozległe widoki jeziora.Jest największym jeziorem woj. poznańskiego. Powierzchnia 1200 ha, długość 9400 ha, szerokość 2200 m, głębokość maksym. 40,3 m. W północnej części w jezioro wrzyna się długi na 3,5 km Półwysep Ostrowski. Brzegi po części strome, w dużym procencie nie zalesione. Większy kompleks leśny położony jest w północnej części. Niegdyś przez jezioro przechodziła granica zaborów, obecnie jezioro rozgranicza powiat gnieźnieński i słupecki. Nad jeziorem położonych jest 8 wsi: Powidz, Polanowo, Zdroje, Giewartów, Kosewo, Lipnica, Ostrowo, Przybrodzin. W południowej części wypływa z jeziora struga Meszna odprowadzająca wody do Warty. Jezioro posiada doskonałe warunki do uprawiania żeglarstwa i do kąpieli. Wsie nad-jeziorne posiadają wiele walorów predysponujących je na miejsca „wczasów pod gruszą”.Okolice PowidzaGłównym akcentem w krajobrazie lekko pagórkowatym okolic Powidza jest Jez. Powidzkie. 3 km na północny zachód rozlewa swe wody jez. Niedzięgiel. Większy kompleks leśny położony jest na północ od Powidza, za Przybro-dzineVn. Lasy znajdujące się na południe od Powidza są niedostępne dla ruchu turystycznego. Wiele uroku posiada przejażdżka kolejką wąskotorową do Anastazewa. Tory kolejki wiją się nad jeziorem, co w czasie jazdy dostarcza wielu pięknych widoków. Atrakcyjne tereny do spacerów nad jez. Niedzięgiel, na Półwysep Ostrowski. W Powidzu rozpoczyna się znakowany szlak turystyczny wiodący przez Skorzęcin do Jankowa Dolnego.Wycieczki:do Skorzącina przez Przybrodzin, Wylatkowo, szlak P-7,przez Ostrowo do Anastazewa, szlak P-8,przez Charbin do Skorzącina, szlakiem zielonym, szlakP-10.Duża wieś, niegdyś miasto, leży na wschód od przesmyku między dużymi jeziorami Zioło i Rogowskim, przez które przepływa Wełna. Rogowo położone jest na skraju historycznego regionu Pałuk. Nazwa miejscowości pochodzi od rogu. W XIII w. wieś stanowiła uposażenie szpitala w Gnieźnie, później drogą zamiany przeszła w ręce Grzymalitów. W r. 1380 otrzymało Rogowo prawa miejskie, które dzierżyło do końca XIX w. Mieszkańcy miasta wzięli liczny udział w walkach w okresie Wiosny Ludów (r. 1848). Plan przywódcy powstania, Mierosławskiego, przewidywał tu koncentrację sił polskich. W r. 1894 zbudowano linię kolei wąskotorowej Ośno—Rogowo—Żnin, czynną do niedawna dla ruchu osobowego, a obecnie eksploatowaną głównie dla dowożenia buraków do cukrowni w Żninie.Pamiątką po dawnych miejskich czasach jest duży prostokątny rynek. Na wschód od niego, na przesmyku między jeziorami wznosi się kościół zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1828—1831. Nakryty sklepieniem ostrołukowym z lunetami. Wyposażenie wnętrza po części starsze, m.in.: późnorenesansowy ołtarz główny, prawy boczny ołtarz rokokowy o bardzo bogatej ornamentacji. W kruchcie krucyfiks, dzieło ludowego artysty Świtały z Czewujewa. Polichromia proj. Drapiewskiego z 1948 r.Przy kościele na cmentarzu: mogiła 2 powstańców wielkopolskich poległych pod Żninem 10 I 1919 r., mogiła ofiar terroru hitlerowskiego, stary dąb — pomnik przyrody — o obwodzie w pierśnicy ponad 400 cm.Ludowy Klub Sportowy w Rogowie należy do czołowych krajowych zespołów hokeja na trawie. Z okolicami Rogowa związana jest legenda o chłopie, który sprzedał krowę za cudowną butelkę spełniającą każde jego życzenie.Na południe od Rogowa rozlewa swe wody j e z. Zioło (pow. 292 ha, dług. 3400 m, szer. 1200 m), posiadające rozwiniętą linię brzegową. Brzegi zachodnie i południowe zalesione, pośrodku jeziora wyspa. Jez. Zioło łączy Wełna z położonym na północ Jez. Rogowskim (pow. 353 ha, dług. 3400 m, szer. 2100). Jezioro to tworzy kilka długich zatok. Brzegi w większości nie zalesione, porośnięte trzciną. Od południa wrzyna się długi na 2 km półwysep. Warunki do kąpieli w obydwu jeziorach są nie najlepsze, woda często „kwitnie”, zanieczyszczona jest ściekami z Gniezna.
