OSTRÓW WIELKOPOLSKI
Drugie co do wielkości rrtiasto województwa kaliskiego, położone w jego centralnej części w pobliżu rzeki Oło-bok, 56 300 mieszkańców. Duży ośrodek gospodarczy (przemysł środków transportu, maszynowy, drzewny, spożywczy, materiałów budowlanych), węzeł drogowy (m.in. szosy Katowice—Poznań i Kalisz—Zielona Góra) i najważniejszy w województwie węzeł kolejowy. Jako miasto województwa kaliskiego wymieniany od r. 1404, jednak przez długi czas było ono małe i biedne. Ponowną lokację przeprowadził Jan Jerzy Przebendowski w r. 1714. Odtąd Ostrów szybko się rozwijał i w końcuXVIII w. był ważnym ośrodkiem sukiennictwa i płócien-nictwa.W okresie rozbiorów, mimo wysiłków germanizacyjnych ze strony Prusaków, był tu żywy ośrodek polskości. W r. 1845 w gmachu zbudowanym ze składek Polaków otwarto gimnazjum katolickie. Uczęszczało do niego wielu Polaków, również z innych rejonów Wielkopolski. W powstaniu Wiosny Ludów 1848 r. chłopscy kosynierzy wyzwolili miasto i przez kilkanaście dni były tu polskie rządy. W 2 połowie XIX w. działało w Ostrowie wiele polskich organizacji, m. in. towarzystwo rzemieślnicze, koło śpiewacze, teatr amatorski, księgarnia i drukarnia, biblioteka, gniazdo „Sokoła”. W r. 1892 odbył się tu manifestacyjny zjazd zjednoczeniowy śpiewactwa. Na przełomie w.XIX i XX wytworzył się ruchliwy ośrodek nielegalnegoZwiązku Młodzieży Polskiej „Zet”, a w mieście trzy razyw tygodniu ukazywała się polska „Gazeta Ostrowska”. Byłtutaj także skład maszyn rolniczych fabryki Hipolita Cegielskiego.Przed wybuchem powstania wielkopolskiego, 20 listopada 1918 r., zaprzysiężono w Ostrowie ok. 500 żołnierzy polskich jako 1 Pułk Piechoty. Rozwiązany krótko potem na żądanie Niemców, został reaktywowany w Kaliszu jako Pułk Kaliski. Zdobył on 2 grudnia koszary w Szczypiornie, a 31 grudnia oswobodził bez walki Ostrów. W związku z rozwojem przemysłu na przełomie w. XIX i XX powstał w Ostrowie ośrodek ruchu socjalistycznego. W okresie międzywojennym działała tutaj silna organizacja PPS oraz komitet dzielnicowy KPP. Przejawem ruchu robotniczego były także strajki na tle ekonomicznym, m. in. robotników budowlanych w latach 1906 i 1931, kolejarzy w r. 1921 oraz robotników fabryki wagonów w r. 1923.W latach II wojny światowej z rąk Niemców zginęło 1400 mieszkańców Ostrowa. Wieleset osób wywieziono do Rzeszy lub przesiedlono do Generalnej Guberni. W latach 1942—44 na boisku klubu sportowego „Venetia” przy ul. Kościuszki istniał obóz pracy dla Polaków sabotujących zarządzenia niemieckie, w którym zamordowano 198 osób. Odpowiedzią Polaków na terror niemiecki były liczne przejawy ruchu oporu. Już 10 listopada 1939 r. powstała Tajna Organizacja Wojskowa, wcielona później do Związku Walki Zbrojnej. Wydawano konspiracyjne pismo „Orzeł Biały”, działały radiostacje. Na węźle kolejowym dokonano 37 większych akcji dywersyjnych. W pobliskich lasach działali partyzanci. W tajnym nauczaniu pracowało 70 nauczycieli, a po wojnie zweryfikowano 1062 okupacyjne świadectwa szkolne. Prowadzono także tajne życie artystyczne.Wyzwolenie przyniosły 23 stycznia 1945 r. oddziały 3 armii I Frontu Ukraińskiego. Tymczasem w nocy 23/24 stycznia próbowały wycofać się przez Ostrów na zachód o-krążone niemieckie jednostki pancerne. Przez cały dzień i następną noc trwała bitwa z Niemcami, w której udział wzięły oddziały Ochotniczej Obrony Miasta (ok. 760 osób). Obecnie Ostrów Wlkp. jest ruchliwym centrum gospodarczym, zatrudniającym w przemyśle 17,4 tys. osób. Największym zakładem przemysłowym (także i województwa) są Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (prawie 7,5 tys. zatrudnionych). Zbudowano je w latach 1919—22, a w latach 1957—72 poważnie rozbudowano. Remontuje się tu wagony towarowe, a także wytwarza nowe, m. in. na eksport do Związku Radzieckiego i Czechosłowacji. W Zakładach Sprzętu Motoryzacyjnego, wchodzących w skład kombinatu „Ursus”, produkuje się części do samochodów i maszyn rolniczych. Od r. 1977 trwa poważna rozbudowa Zakładów, związana z rozwojem krajowego przemysłu ciągnikowego. Rozbudowywana jest również Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego „Spomasz”, wytwarzająca głównie urządzenia młynarskie.Szeroko znane w kraju są Zakłady Automatyki Przemysłowej „Mera—Zap”. Wytwarza się w nich m.in. układy automatycznego sterowania całymi procesami produkcyjnymi. Wielkopolskie Zakłady Przemysłu Betonów „Pre-fabet” produkują elementy dla budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego oraz prefabrykaty mostowe. W latach 1975—79 wybudowano w nich wytwórnię betonowych rur ciśnieniowych, przeznaczonych do rurociągów wodnych. Z innych zakładów przemysłowych należy wymienić: Wielkopolskie Zakłady Przemysłu Sklejek, browar, zakłady mięsne, Ostrowskie Zakłady Drobiarskie, Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Intermoda”, wytwórnię win, mleczarnię i wytwórnię pasz. Istnieje tu także duży zakład ogrodniczy PGR. Ostrów nazywany jest miastem kolejarzy. Prócz ZNTK wiele osób zatrudnia węzeł kolejowy, a od 1975 r. ma tu siedzibę Dyrekcja Rejonowa Kolei Państwowych na województwa kaliskie i sieradzkie. W zakresie kultury działają: Ostrowski Dom Kultury ze stałą sceną teatru kaliskiego, Dom Kultury Dzieci i Młodzieży oraz szkoła muzyczna. Powodzeniem cieszą się organizowane od r. 1960 „Harcerskie Koncerty z Lilijką”, popularyzujące muzykę poważną. Imprezą cykliczną są dni folkloru wielkopolskiego.Ratusz. Zbudowany w r. 1824, przebudowany w r. 1948 z pozbawieniem wartości zabytkowej. Ostatnio odrestaurowany z przeznaczeniem na pałac ślubów i muzeum. Na zewnątrz tablica upamiętniająca wyzwolenie miasta z u-działem miejscowych ochotników.Stare domy, zachowane z dziewiętnastowiecznej zabudowy, głównie przy ulicach Gimnazjalnej, Kaliskiej, Raszkowskiej, Starotargowej i pl. 23 Stycznia.Kompleks budynków urzędowych przy ul. Powstańców Wielkopolskich. W nowocześnie rozwiązanym zespole mieszczą się: Komitet Miejski PZPR, Urząd Miejski, Urząd Gminy oraz niektóre instytucje szczebla wojewódzkiego. Naprzeciwko ładny Park Dziesięciolecia PRL ze stawkiem,I Liceum Ogólnokształcące przy ul. Gimnazjalnej 9. Budynek wzniesiony w r. 1845 ze składek Polaków. W czasach zaborów mieściło się tu polskie gimnazjum katolickie.Dworzec kolejowy. W obecnej, nowoczesnej formie istnieje od r. 1966, a jego projektantów uhonorowano nagrodą Ministra Budownictwa. Na zewnątrz tablica ku czci kolejarzy bohaterów II wojny światowej.Kościół neoromański przy ul. Obrońców Pokoju. Wzniesiony w monumentalnej formie w latach 1905—07, wg projektu Rogera Sławskiego. W transepcie po prawej obraz Sw. Anny z w. XVII. Rzeźby dłuta Władysława Marcinkowskiego (nad wejściem oraz w ołtarzu głównym) i Marcina Rożka (w prawym ołtarzu bocznym). Na ścianie bocznej na zewnątrz tablica ku czci kardynała Mieczysława Halki-Ledóchowskiego, więzionego w Ostrowie w latach 1874—78, w czasach kulturkampfu.nin”Kościół poewangelicki przy ul. Królowej Jadwigi. Konstrukcji szkieletowej, z r. 1788, z wieżą neoromańską z połowy XIX w. Wnętrza z balkonami, dekorowane z przepychem charakterystycznym dla późnego baroku.Dawna synagoga przy UL Raszkowskiej 21. Okazały gmach z lat 1857—60, z wieżami o cebulastych hełmach po bokach i dekoracją w stylu pseudomauretańskim.Pomnik żołnierzy radzieckich na pl. Rewolucji Październikowej. Zbudowany w formie dwóch obelisków, upamięt. niający wyzwolicieli miasta w r. 1945.Pomnik ku czci poległych za utrwalanie władzy ludowejna skrzyżowaniu ulic Głogowskiej, Partyzantów i Sienkiewicza. W kształcie głazu narzutowego z tablicą brązową, odsłonięty w r. 1964.Cmentarz przy ul. Limanowskiego. Znajdują się tu m.in. pomnik i groby powstańców wielkopolskich oraz wspólny grób 107 żołnierzy Armii Czerwonej.Tablica ku czci prof. Kaliny przy ulicy jego imienia. Umieszczona na domu nr 52, w którym urodził się Antoni Kalina (1846—1906), zasłużony filolog-slawista i etnograf, wykładowca uniwersytetu we Lwowie.Zespół obiektów sportowych KS ,,Ostrovia” przy ul. Manifestu Lipcowego 2/6: boiska, hala sportowa i letni basen kąpielowy.Zalew na Ołoboku. W dzielnicy Piaski, na północ od śródmieścia zbudowano w latach 1974—78 sztuczne jezioro o powierzchni 32 ha. Obok celów retencyjno-nawodnieniowych przewidziano jego wykorzystanie na potrzeby sportowo–rekreacyjne. W planach jest budowa hotelu, przystani jachtowej, ośrodka sportowego, zaplecza gastronomicznego, a także urządzenie plaży na zalesionym brzegu północnym.OSTRZESZÓW-Miasto w południowej części województwa, w paśmie Wzgórz Ostrzeszowskich, 10 500 mieszkańców. Ośrodek przemysłowy (przemysł elektromaszynowy, spożywczy), węzeł kolejowy i drogowy (szosy Katowice—Poznań, do Błaszek i Sycowa).Pierwsza wzmianka z r. 1283. Było to miasto królewskie na szlaku Wrocław—Toruń, w którym Kazimierz Wielki zbudował zamek. Od czasów potopu szwedzkiego zaczęło upadać, a jego kosztem rozwinęło się niedalekie Kępno. W końcu XVIII w. przy klasztorze bernardynów powstała duża manufaktura tkacka.Od 1 połowy XIX w. nastąpił rozwój przemysłu, a z nim i miasta. W końcu XIX w. działały tu współpracujące z sobą polskie organizacje: „Sokół”, „Wyzwolenie”, śpiewacze, kupieckie, przemysłowców i inne. W Ostrzeszowie mieszkał malarz Antoni Serbeński (1886— —1957), pejzażysta, uczeń Wyczółkowskiego i Axentowi-cza. Niektóre jego dzieła obejrzeć można w miejscowym muzeum. Przez wiele lat mieszkał tu także Stanisław Czernik (1899—1969), pisarz, poeta i pedagog, który w o-kresie międzywojennym tutaj właśnie redagował i wydawał miesięcznik literacki „Okolica Poetów”. W czasie II wojny światowej już 5 września 1939 r. rozstrzelano przy ul. Piastowskiej dwóch Polaków. Jeszcze we wrześniu tego roku w lasku klasztornym stracono kilkunastu mężczyzn. Na placu Borek istniał w r. 1939 obóz przejściowy dla ludności cywilnej. W obecnym hotelu mieściło się więzienie hitlerowskie, w którym zamordowano 36 Polaków. W okolicy działał dobrze zorganizowany ruch oporu.W Ostrzeszowie znajdował się obóz jeniecki — Stalag XXI A i Oflag XXI C/H. Przeszło przez niego ok. 120 tys. żołnierzy różnych narodowości, przede wszystkim Polaków. Zmarło 89 jeńców. Gdyby nie pomoc mieszkańców miasta, przemycających za druty odzież i żywność, śmiertelność jeńców byłaby o wiele wyższa. Dzień 20 stycznia 1945 r. to „krwawa sobota”. Niemcy spędzili 60 osób z zamiarem rozstrzelania, a w celu zastraszenia zamordowali przed ratuszem jednego z nich. Szybkie natarcie Armii Czerwonej udaremniło ten zamiar, choć w powstałym chaosie zastrzelono na ulicach miasta 9 osób.Obecnie w przemyśle Ostrzeszowa pracuje 3,4 tys. osób. Znajdują się tu m.in. dwa zakłady kombinatu „Ponar–Poznań”. Zakład Nr 5 (Fabryka Urządzeń Mechanicznych) to największy w Europie producent sprzęgieł — elektromagnetycznych, hydraulicznych i mechanicznych. Około 80%) produkcji wysyła się na eksport, przede wszystkim do krajów RWPG. Zakład nr 6 (Fabryka Obrabiarek Specjalnych) produkuje skomplikowane części osprzętu maszyn. Zakłady Remontowo-Budowlane Przemysłu Maszynowego „Budomasz” są m.in. generalnym wykonawcą stacji obsługi samochodów „Polmozbytu”. Fabryka „Agro-met” wytwarza części do maszyn rolniczych. Z innych zakładów przemysłowych należy wymienić: przetwórnię drobiarską „Poldrob”, zakłady ceramiki budowlanej, Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena”, mleczarnię i POM.Ratusz, wznoszący się pośrodku rynku. Zbudowany zapewne w 1 połowie XIX w. Na zewnątrz tablice ku czci ofiar „krwawej soboty” oraz 18 żołnierzy radzieckich. W ratuszu mieści się część zbiorów Muzeum Regionalnego (pozostałą część można obejrzeć w zamku). Muzeum czynne we wtorki i czwartki w godz. 10—12 oraz po uprzednim uzgodnieniu, Rynek 19.Ruiny zamku przy ul. Bohaterów Stalingradu 6. Z budowli wzniesionej za czasów Kazimierza Wielkiego zachowała się wieża oraz fragmenty murów obwodowych. Wewnątrz murów znajduje się amfiteatr oraz (od r. 1975) część zbiorów Muzeum Regionalnego.Kościół gotycki przy ul. Farnej. Prezbiterium i zakrystia pochodzą z lat ok. 1337, nawę dobudowano w w. XV. Wyposażenie wnętrza z przełomu w. XVIII i XIX. Na belce tęczowej rzeźby późnogotyckie. Po ostatniej wojnie odkryto na ścianach kościoła duże fragmenty polichromii,powstałej w czterech fazach od końca XIV w. do r. 1584. Obok kościoła znajduje się pomnik upamiętniający więźniów hitlerowskich.Pobernardyński zespół klasztorny. Wzniesiony w stylu barokowym w latach 1680—1740, położony w północnej części miasta. W kościele polichromia późnobarokowa z r. 1740, pędzla Antoniego Ignacego Linkego. Trzy nagrobki barokowe. Na placu przed kościołem kwadratowa kaplica z w. XVIII oraz lipa drobnolistna — pomnik przyrody o obwodzie 540 cm, posadzona w r. 1741.Kościół drewniany przy ul. Sw. Mikołaja. Z r. 1758, kryty dachem gontowym. Wewnątrz w ołtarzach rzeźby późno-gotyckie. Polichromia barokowa o charakterze ludowym.Pomnik powstańców wielkopolskich. W formie głazu narzutowego, ustawiony przed budynkiem szkolnym na narożniku ulic Sikorskiego i Sportowej.Cmentarz przy ul. Kościuszki. Znajdują się tu groby jeńców wojennych, ofiar obozów hitlerowskich oraz pomnik i groby 17 powstańców wielkopolskich.Kompleks obiektów sportowo-rekreacyjnych WOSiR przy ul. Kąpielowej, w południowo-zachodniej części miasta. Na zalesionym terenie znajdują się: stadion, basen kąpielowy, pole namiotowe oraz bar (czynny w sezonie letnim).SMIEŁOW-Wieś nad Lutynią, położona 4 km na północ od Żerkowa, przy drodze bocznej do Pogorzelicy. Zakład Kombinatu PGR Raszewy (931 ha) z gorzelnią. Pierwsza wzmianka z r. 1392. W latach 1784—1890 własność rodziny Gorzeń-skich, później Chełkowskich.Pałac klasy cysty czny, zbudowany w r. 1797 przez architekta Stanisława Zawadzkiego, składający się z piętrowej części głównej z portykiem czterokolumnowym, ćwierćko-listych galerii i parterowych pawilonów bocznych. W kilku pomieszczeniach zachowała się wewnątrz dekoracja stiukowa Ceptowicza i malarska Antoniego i Franciszka Smuglewiczów z okresu budowy. Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy (5,54 ha) ze starymi drzewami. Po przeciwnej stronie drogi, wśród zabudowań PGR, spichlerz i stajnia z okresu budowy pałacu.W pałacu śmiełowskim mieszkał w r. 1831 przez trzy tygodnie Adam Mickiewicz. Poeta przybył tu incognito, z zamiarem przeprawienia się przez granicę prusko-rosyjską i wzięcia udziału w powstaniu listopadowym. W późniejszych latach usiłowano wykazać wpływ pobytu wieszcza tutaj na jego twórczość, szczególnie na Pana Tadeusza, lokalizując w okolicach Smiełowa niektóre wydarzenia rozgrywające się w epopei. W parku znajduje się pomnik Mickiewicza, odsłonięty w r. 1970.W r. 1975, po gruntownym remoncie pałacu, otwarto w nim Muzeum Adama Mickiewicza, jako oddział poznańskiego Muzeum Narodowego. Zgromadzono tu pamiątki po poecie, wydania jego dzieł, a także dzieła sztuki i rzemiosła oraz obrazy. Muzeum zwiedzać można codziennie oprócz poniedziałków i dni poświątecznych w godz. 10—16, tel.
