Pomorze Szczecińskie należy pod względem zatorfie-nia i zróżnicowania geobotanicznego torfowisk do naj­bardziej interesujących obszarów torfowych kraju. Na terytorium województwa rozprzestrzenione są wszyst­kie trzy typy torfowisk: niskie, przejściowe i wysokie, różniące się odmiennymi stosunkami nawodnienia i cha­rakterystyczną roślinnością.Torfowiska niskie rozwijają się przeważnie w prze­pływowych dolinach rzek i strumieni i pozostają pod wpływem wód ruchliwych i żyznych. Charakterystyczną roślinnością dla tego typu są zbiorowiska turzycowe, czyli turzycowiska, porastające obszary okresowo zalewane wodami powierzchniowymi, oraz zbiorowiska mszystoturzycowe, okupujące tereny o charak­terze trzęsawisk i mokradeł, stale podtopione wodami wysiąkowymi.Torfowiska przejściowe są nawadniane wodami grun­towymi słabo ruchliwymi, średniej żyzności. Jest to typ łącznikowy, o właściwościach pośrednich między tor­fowiskiem niskim a wysokim. Wyraża się to także w roślinności, którą stanowią tutaj tzw. m s z a r y przejściowe, zawierające w swym składzie ele­menty flory obu typów.Torfowiska wysokie rozwijają się w zbiornikach bez­odpływowych i na wododziałach pod wpływem nie­ruchliwych i ubogich w sole mineralne wód opado­wych. Porastają je specyficzne mszary wysokie i spokrewnione z nimi mokre wrzosowiska; te ostatnie docierają z zachodu Europy tylko na teren Pomorza.Niestety, torfowiska należą do elementów przyrody, którym bodaj najbardziej grozi zagłada. Wzrastające, szczególnie w ostatnich czasach, tempo prac nad osusze­niem torfowisk niesie ze sobą nieuchronną regresję ich naturalnej roślinności. Już obecnie przeważają obszary torfowisk znajdujące się pod wpływem gospodarki, po­kryte roślinnością zastępczą. Są to w przewadze zbio­rowiska łąk i pastwisk. W wyniku osuszenia wzrasta również rozprzestrzenienie lasów, szczególnie na torfo­wiskach mniej żyznych; torfowiskowe lasy i łąki omó­wione będą dalej. Fragmenty pierwotnej roślinności zaj­mują, niestety, najmniejsze przestrzenie, aktualnie już tylko około 10% powierzchni. Na tym niewielkim i stale kurczącym się obszarze zachowały się stanowiska naj­bardziej Interesujących elementów Należą tu zespoły wielkich turzyc rozpowszechnione na torfowiskach niskich w dolinach rzek i nad jeziorami, na terenach o płytkim zalewie wodnym. Występują przeważnie na zewnątrz od pasa szuwarów, z którymi są w dużym stopniu florystycznie spokrewnione. Większość zespołów wielkich turzyc pro­dukuje ogromne ilości substancji organicznej i ma pod­stawowe znaczenie torfotwórcze.Jednym z najważniejszych zespołów torfotwórczych jest zespół turzycy sztywnej rośliny tworzącej potężne, zwarte kępy i nadającej dzięki temu płatom niezmiernie charakterystyczną fizjonomię. Kę­powa forma wzrostu umożliwia turzycy sztywnej zno­szenie dość wysokich zalewów, toteż jest to najbardziej pionierski zespół wkraczający w obręb szuwarów na torfowiskach pOjeziornych.Inną strukturę mają zespoły turzyc rozłogowych, nic wytwarzających kęp. Szczególnie rozległe płaty, o fi­zjonomii zwartych, bujnych i wysokich łanów, typo­wych dla tzw. kwaśnych łąk tworzy zespół turzycy za­ostrzonej i turzycy brzegowej . Duże powierzchnie turzycy zaostrzo­nej, przeplatające się z szuwarem mannowym, znaj­dują się na Międzyodrzu, a turzycy brzegowej — na torfowiskach przylegających do Zalewu Szczecińskie­go. Widziany z krawędzi doliny Odry pejzaż Między-odrza jest dzięki falującym łanom turzycy zaostrzonej bardzo charakterystyczny i pełen osobliwego uroku; wiatr pochyla w jednym kierunku turzycowe liście i powstaje jak gdyby zielone, błyskające w słońcu futro, pokrywające rozległe przestrzenie torfowiska.Na płaskich, kredowych brzegach jezior Pojezierza My.śliborskiego występuje zespół szuwarowy z panującą kłocią wiechowatą . Pomorze Szcze­cińskie jest głównym ośrodkiem rozprzestrzenienia tego rzadkiego w Polsce subatlantyckiego zbiorowiska. Naj­większe skupienia kłóci występują nad jeziorami: Tchó-rzyno, Chłop i Sitno, a szczególnie nad Miedwiem, gdzie łan kłóci ciągnie się kilometrami wzdłuż wybrzeża. Sta­nowisko miedwieńskie zespołu należy do najrozleglej-szych nie tylko w Polsce, ale chyba w ogóle w Europie. Ostrogrzbieciste liście kłóci tworzą trudny do przeby­cia gąszcz. Spotkać tu można sporo rzadkich, wapienio-lubnych gatunków, szczególnie we florze mchów. W sąsiedztwie szuwarów kłóci nad Miedwiem rozwijaturzyc. Darń mchów jest stale przepojona wodą, a gdy po­ziom wody wzrasta, kożuch mchów odrywa się od pod­ścielającego torfu i pływa wraz z płytko zakorzenionymi roślinami kwiatowymi na powierzchni jako kołysząca się darń. W ten sposób powstają charakterystyczne, uginające się pod stopami trzęsawiska. Zależnie od zasobności wody w sole mineralne i od jej zakwaszenia rozwijają się roz­maite zbiorowiska mszysto-turzycowe, niezwykle inte­resujące pod względem florystycznym. Ich zasięg kurczy się jednak katastrofalnie i bez podjęcia niezwłocznej akcji ochronnej zginą szybko w najbliższym czasie.Najrzadszym zespołem trzęsawiskowym naszego te­renu jest zespół turzycy obłej . Liczniejsze stanowiska zachowały się tylko na wypły-Poza wymienionymi występuje jeszcze w obrębie turzycowisk szereg innych zespołów roślinności mo­czarowej, w których główny zrąb stanowią wysokie tu­rzyce, jak np. turzyca dzióbkowata , pę-cherzykowata , ciborowata . Płaty tych turzyc, aczkolwiek częste, pokrywają jednak niezbyt duże powierzchnie.. Najbardziej interesującym zjawi­skiem w tym zespole są bujne kobierce rzadkich mchów, uważanych za relikty glacjalne, takich jak tujowiec , mszar , krzywosz , parzęchlin i drabinowiec .Odrębny zestaw gatunków wykazują zbiorowiska mszysto-turzycowe torfowisk wapiennych na obrzeżach kredowych jezior. Za największą osobliwość tego typu torfowisk należy uznać zespól marzycy czarniawej , jeden z najrzadszych w Polsce. Jest to zbiorowisko o charakterze atlantyckim, którego ostatnie na wschodzie stanowiska znajdują się na Po­morzu Szczecińskim. Najpiękniejsze piaty marzycowe występują nad jeziorem Tchórzyno, największe skupie­nia — nad Jeziorem Myśliborskim, a dalsze, mniejsze — nad jeziorami Miedwie i Zelewko. Na fizjonomii zespo­łu specyficzne piętno wyciska kępowa forma wzrostu marzycy i rozpościerająca się między jej kępami bujna darń mchów, z rzadkimi gatunkami, takimi jak skor-pionowiec , złocieńiec , grzebieniowiec i in.Bogata jest również flora roślin kwiatowych, w tym wiele należy do najrzadszych elementów naszej przyro­dy. Na szczególne podkreślenie zasługuje bogactwo stor­czyków; wśród wielu gatunków storczykowatych naj­rzadszy jest storczyk błotny , a cha­rakterystyczny dla zespołu — lipiennik Loesela .Mszary przejścioweTorfowiska przejściowe stanowią, jak wspomniano, typ łącznikowy między torfowiskami niskimi a wysoki­mi. Siedlisko torfowiska przejściowego jest ubogie w składniki pokarmowe i bardzo kwaśne, dlatego część roślin typowych dla torfowiska niskiego zanika, a po­jawiają się na ich miejsce elementy wysokotorfowi-skowych mszarów. W warstwie mszystej uzyskują prze­wagę przede wszystkim torfowce , których uginające się darnie nazywamy plem mszarnym. Z roślin niskotorfowiskowych występują turzyce i zioła, z roślin wysokotorfowiskowych — rosiczka , żurawina , mo-drzewnica i in.Zespoły torfowisk przejściowych występują w postaci małych enklaw w podtopionych obniżeniach torfowisk wysokich lub jako rozleglejsze płaty na lądowiejących dystroficznych jeziorach; te ostatnie najczęściej spotkaćFnt. 13. Rzadki gatunek torfowiskowy — bagnica między torfowcamimożna na piaszczystych obszarach puszcz: Wkrzariskiej, Goleniowskiej i Barlinieckiej. Wykształcone są albo w formie mszarów dywanowych, tworzących płaski ugi­nający sie, kożuch, pływający po wodzie, albo w formie mszarów dolinkowych, w których część roślin znajduje się w małych zagłębieniach trwale pod wodą.Typowym mszarem dolinkowym jest zespół z maso­wym udziałem wodnego torfowca Sphagnum cuspida-tum, wśród którego osiedla się z rzadka turzyca bagien­na i bagnica torfowa . Oba gatunki należą do roślin ginących. Naj­piękniejsze płaty zespołu Scheuchzerio-Caricetum limo-sae z gromadną wegetacją bagnicy utrzymują się jesz­cze tylko nad jeziorami głęboko ukrytymi w lasach Puszczy Goleniowskiej: Lewino, Trzęsacz, Dołgie, Czar­cie Jeziorko. Tamże, i tylko na jednym stanowisku, na torfowisku Wrzosiec, występuje najrzadszy zespół dolin­kowy — atlantycki moczar z przygiełką brunatną .Szerzej rozprzestrzenione i pospolitsze od zespołów dolinkowych są mszary, w których panującym torfow­cem jest Sphagnum recurvum, tworzący na dość znacz­nych przestrzeniach płaski jak dywan kobierzec, uno­szący się na wodzie. Roślinność kwiatową reprezentują tutaj luźno rozmieszczone kępki turzyc, obficie rośnie wełnianka wąskolistna , często bobrek trójlistkowy , sied-miopalecznik błotny i skrzyp ba­gienny , rzadziej przygiełką biała . Regularnie przyłączają się po­nadto przedstawiciele torfowisk wysokich: krzewinki wrzosowatych i owadożerne rosiczki.Zbiorowiskiem inicjalnym, rozpoczynającym na brze­gach jezior sukcesję mszarnych torfowisk przejściowych, bywa często charakterystyczny nadwodny zespół turzy­cy nitkowatej .Mszary wysokie i mokre wrzosowiskaW przeciwieństwie do torfowisk niskich, których po­wierzchnia jest płaska, typowe torfowiska wysokie są wypiętrzone w postaci kopuł. Tworzenie się wypiętrzo­nej do kilku metrów kopuły torfowiska wysokiego wiąże się ze zdolnością magazynowania wody opadowej przez gęste poduchy torfowców , stanowiących główny zrąb roślinności. Dolne części torfowców ob­umierają i torfieją, tworząc narastające złoże torfu, górne natomiast stale rosną, podnosząc w rezultacie całą powierzchnię mszaru. Torfowiska o sylwetce wy­pukłej, zwane bałtyckimi, stanowią u nas duże bardzo charakterystyczną fizjonomię. Występują tu mia­nowicie splecione na podobieństwo mozaiki poducho-wate kępy torfowców, zbudowane głównie z torfowca magellańskiego , poprzedzie­lane wąskimi, krętymi podtopionymi dolinkami, w któ­rych często rozwijają się opisane wcześniej mszary wodne z bagnica. Mszar kępowo-dolinkowy ma swoisty urok i koloryt. Wielobarwne gatunki torfowców, zielone, żół­te, czerwone i fioletowe, są dodatkowo ozdobione przez czerwone różyczki liści owadożernej rosiczki oraz obficie owocującą żurawinę . Niezwykle efektowne są mszary w okresie wczes­nego lata, gdy pojawiają się srebrzyste pukle owoco-stanów wełnianki . Krzewinki bagna wydzielają znamienną dla msza-wierzchniowo kompleksy. Na Pomorzu Szczecińskim, występuje kilka takich torfowisk, w tym torfowisko Krępa, o powierzchni ponad 12 km2, znajduje się w gru­pie największych złóż w Polsce. Niestety, wszystkie one zostały odwodnione i zalesione.Najważniejszym zespołem torfotwórczym, który jesz­cze do niedawna tworzył na naszym terytorium złoża wysokie, był mszar brunatny . Dziś wskutek odwodnienia na wielkich powierzchniach tor­fowisk: Krępa, Reptowo, Zamlino i Modlimowo nie ma już żadnego płatu tego zespołu, a także sam torfo­wiec Sphagnum fuscum prawie całkowicie wyginął.Częstszy, chociaż podobnie silnie zagrożony, jest mszar kępowo-dolinkowy . Mszar ten mi—rów odurzającą woń. Mszary kępo wo-dol inko we utrzy­mują się jeszcze na małych torfowiskach, powstałych na miejscu bezodpływowych jezior. Spotkać je można w wędrówce po Puszczy Wkrzańskiej czy Goleniowskiej, wyłaniające się z monotonnego boru, jako jasne plamy, otaczające pasem czarne tafle wód zagubionych tu je­ziorek. Niezapomniane wrażenie daje stąpanie po mięk­kich poduchach mszaru, kiedy nogi przy każdym kro­ku zagłębiają się w grube kobierce torfowców. Wyso-kotorfowiskowy mszar należy do tych nielicznych już zbiorowisk, które bodaj najdoskonalnej oddają urok pierwotnej, nie zakłóconej natury.Na specjalną uwagę, jako pomorska osobliwość, zasłu­gują mokre wrzosowiska, zwane także atlan­tyckimi, wyróżniające się dużym udziałem elemen­tów zachodnich, takich jak: wrzosiec , wełnianeczka darniowa , sit sztywny i szereg gatunków msza­ków. Te rzadkie zbiorowiska występują w pasie wybrze­ża oraz na śródleśnych torfowiskach wysokich Paszczy Goleniowskiej. Najrzadszym zespołem jest mszarnik wełnianeczkowy występujący najbujniej tylko na torfowisku Żółwia Błoć koło Gole­niowa, a w zubożałej formie — w powiecie gryfickim. Typowym mokrym wrzosowiskiem jest mszarnik wrzoś-cowy , gdzie masowo rośnie rzadki u nas gatunek wrzosiec, podobny i spokrewniony z po­spolitym wrzosem. Płaty zespołu koncentrują się w oko­licach Nowogardu w Puszczy Goleniowskiej oraz na niewielu stanowiskach nad morzem. Najpiękniej wy­kształcony i największy mszarnik wrzoścowy na torfo­wisku Wrzosiec stanowi rezerwat. Tam także zabezpie­czono płaty mszaru z torfowcem brodawkowatym , który reprezentuje dalszy, nie­zwykle rzadki w naszej szacie roślinnej zespół o cha­rakterze atlantyckim.

Comments

comments