Po opuszczeniu Grabek, kierujemy się do odle­głego o 4 km Szydłowa, polskiego Carcassone, leżą­cego na wzgórzach u stóp rozległych lasów. Już w okresie wczesnego średniowiecza pobliskie tere­ny stanowiły siedzibę możnych rodów: Kurozwęc-kich, Oleśnickich czy Odrowążów. Bardzo dawno, bo już w XI, XII w. książęta krakowscy posiadali tu swój „dworzec”, w którym przebywali w czasie polowań w okolicznych lasach. Obok „dworca” utworzyło się targowisko, w którym „puszczacy” sprzedawali rolnikom z Powidzia artykuły leśne lub wymieniali je na płody rolne. Powoli powstaje osa­da targowo-rzemieślnicza.Jak głosi miejscowa legenda nazwa miasta po­chodzi od nazwiska rozbójnika — Szydły.Podobno w XIII w. Szydło ze swą bandą zamie­szkiwał groty pod wzgórzem, na którym dziś stoi kościół WW. Świętych napadając na liczne kara­wany ciągnące starym szlakiem handlowym z Kra­kowa na Opatów i Sandomierz.Pewnego razu Szydło napadł na bogaty orszak biskupi. Wywiązała się walka. Napadnięty biskup ślubował, że jeśli wyjdzie cało ufunduje na wzgó­rzu kościół.Orszak biskupi rozbił bandę i pojmał Szydłę. Biskup widać potrafił przemówić do twardego ser­ca zbója, ponieważ Szydło osiada spokojnie ze swy­mi towarzyszami tam, gdzie kiedyś organizowali zasadzki i wykorzystując zrabowane bogactwa bu­duje miasto — od jego nazwiska nazwane — Szy­dłowem.Osada leżąca na trakcie Sandomierz — Jędrze­jów i Kraków — Opatów przechodzi intensywny rozwój. Za panowania Władysława Łokietka Szy­dłów otrzymuje w 1329 r. prawo magdeburskie i staje się miastem. Do szczytu znaczenia i sławy dochodzi za panowania Kazimierza Wielkiego, dzię­ki któremu wybudowano tu murowany kościół (1355 r.), ratusz i zamek oraz otoczono gród potęż­nymi murami. Miasto otrzymuje liczne przywileje targowe i rzemieślnicze, które przyspieszają jego rozwój. Często przebywa w szydłowskim zamku król Kazimierz Wielki.W 1403 r. miasto i okoliczne dobra zostały prze­kazane przez Władysława Jagiełłę Wielkiemu Ks.W r. 1528 miasto otrzymało wodociągi. O inten­sywnym rozwoju Szydłowa w XVI w. świadczy fakt, że w 1564 r. były tu 124 murowane domv.Ciężkie czasy nastały w XVII w., kiedy w 1630 r. oddziały zaciężnych wojsk, którym nie zapłacono żołdu, złupiły miasto i spaliły zamek. Później przy­szły wojny szwedzkie i najazd wojsk Rakoczego, w czasie których Uczne rabunki i pożary dobiły kwitnące miasto.W drugiej połowie XVII w. miasto liczyło tylko 54 domy.W ciągu następnych kilkudziesięciu lat Szydłów nie potrafił odzyskać swego dawnego znaczenia i chyli się nadal ku upadkowi.Największy cios zadała miastu II wojna świato­wa. W latach 1944—45 Szydłów znalazł się na linii frontu, gdzie przez 6 miesięcy toczyły się za­ciekłe walki w obronie przyczółka sandomierskiego.W 1957 r. WRN w Kielcach poświęciła specjal­ną sesję aktywizacji i odbudowie Szydłowa, który ze względu na fakt zachowania swych średnio­wiecznych murów obronnych, baszt, kościołów i szeregu innych zabytków (przeważnie na ogół zniszczonych) jest niezwykle atrakcyjną miejsco­wością turystyczną. W związku z tym rozpoczęły się intensywne prace budowlane, które doprowa­dzić mają do odbudowy Szydłowa. Obecnie poważ­nie zaawansowane są prace przy odbudowie „skarbczyka” — części zamku obronnego, w któ­rym mieścić się będzie regionalne muzeum. W trak­cie prac znajduje się odbudowa gotyckiego kościół­ka z XIV w. oraz innych obiektów. Plany na naj­bliższą przyszłość przewidują odbudowę ratusza, kościółka Sw. Ducha i zabudowań poklasztornych, w których uruchomi się dom starców. Uruchomi się także schronisko i hotel oraz winiarnię w jed­nej z miejskich piwnic, jak również liczne punkty handlowo-usługowe.Obecnie przystąpiono do odbudowy starej syna­gogi, w której zostanie otwarte kino.Rozplanowanie i charakterystyczne elementy zabudowy miasta, lokowanego w XIV w. zostały za­chowane w pierwotnej postaci. Osada położona jest na wzgórzu otoczonym licznymi jarami i wąwoza­mi. Stoki wzgórza łagodnie opadają ku rzeczce Cie-kącej. Od wschodu Szydłów otoczony jest wałem i fosą a od południa wąwozem, którym biegnie szo­sa z Chmielnika do Staszowa. Miasto składało się ze średniowiecznego centrum, zamkniętego murami i dwóch przedmieść: Krakowskiego i Opatowskie­go. Ośrodkiem miasta średniowiecznego był rynek, z którego naroży wybiegały ulice prowadzące przez bramę Opatowską i Krakowską za miasto.Zabudowa rynku znajduje się obecnie w ruinie, ale można w Szydłowie zwiedzić inne zabytki, któ­re zostały odbudowane lub zabezpieczone.Niezwykle pięknym obiektem jest średniowiecz­ny* gotycki kościół Sw. Władysława, zbudowa­ny w 1355 r. z fundacji Kazimierza Wielkiego. Był on niszczony wiele razy, ale najstraszliwiej ucier­piał w czasie działań wojennych 1944 i 1945 r. W latach 1945—48 został odbudowany z fundu­szów Państwa. Kościół otoczony jest murem, w któ­rego obrębie znajduje się cmentarz i ciekawa dzwonnica, przebudowana z baszty obronnej.Jest to jeden z kościołów gotyckich dwunawo-wych tak typowych dla ziemi kieleckiej. Budowa­ny z cegły ma zastosowany do części konstrukcyj­nych kamień. Od północy do nawy przylega pó-źnorenesansowa kaplica z pocz. XVIII w. Portal główny bogato profilowany z XIV w. ze wstawio­nym weń drugim portalem późnorenesansowym z 1 połowy XVII w. Ołtarz główny z pocz. XVII w. ze wstawionymi rzeźbami późnogotyckimi. W za­krystii meble rokokowe. Kilka rzeźb kamiennych ba­rokowych nadnaturalnej wielkości.Dzwonnica przerobiona jest z baszty miej­skiej, na co wskazują choćby otwory strzelnicze. Stare gotyckie, żelazne drzwi przeniesione z koś­cioła farnego.Na południe od kościoła Sw. Władysława położo­na jest murowana, jednopiętrowa wikarówka, w części parterowej gotycka.W Szydłowie znajduje się kościół, położony ma­lowniczo poza murami, na wzgórzu górującym nad szosą, p. w. WW. Świętych, zbudowany zapewne w XV w. Budowla ta spłonęła w 1944 r., ale dzię­ki pomocy Państwa została częściowo odbudowana i zabezpieczona. Gotycka świątynia zbudowana jest z ciosu i otoczona murem. Na ścianach wewnętrz­nych zobaczyć można resztki interesującej i cen­nej XV-wiecznej polichromii figuralnej. Późnoba-rokowe rzeźby aniołów i świętych pochodzą z prze­łomu XVII i XVIII w.Na cmentarzu parafialnym znajdują się ruiny kościoła i szpitala p. w. Sw. Ducha. Późno-gotycki ten kościół został wzniesiony w poł. XVI w. ale w 1630 r. uległ spustoszeniu. Odbudowany, przetrwał do 1944 r., kiedy zostanie gruntownie zni­szczony podczas walk frontowych na przyczółku sandomierskim. W najbliższych latach zostanie od­budowany powtórnie. Obok ruin kościółka Sw. Du­cha znajdują się ruiny budynku poszpitalnego, zwrócone frontem do ulicy. W planach odbudowy Szydłowa budynek ten ma być odbudowany i za­mieniony na dom starców.W północnej części miasta znajduje się syn a-goga, wzniesiona w pocz. XVI w. Jest to budowla późnogotycka z późnorenesansowym wnętrzem. Wewnątrz zobaczyć można renesansowy ołtarz na rodały, resztki polichromii z XVII w. i liczne heb­rajskie napisy.Na platformie wzgórza, opadającego łagodnie ku zachodowi w kierunku rzeczki Ciekącej, Kazimierz Wielki rozbudował w poł. XIV w. zamek.Zamek był w latach 1527, 1630 i 1655 trawio­ny pożarami, po których systematycznie go odna­wiano. Wtopiony jest w miejskie mury obronne i otoczony murami zamkowymi. Główny budynek zbudowany jest w stylu gotyckim, natomiast de­tale wnętrza i obramienia okien są wczesnorene-sansowe. W XIX w. został zamieniony na stajnię i wozownię.Opodal ruin budynku zamkowego znajduje się skarbczyk, prawdopodobnie przebudowany z baszty obronnej około 1528 r. Jest to ciężka, ka­mienna budowla dwukondygnacyjna, wtopiona w swych dolnych partiach w mury miejskie; obec­nie znajduje się w stadium odbudowy. Na dzie­dziniec zamku można było wjechać jedynie przez budynek bramy wjazdowej, wzniesionej za pano­wania Zygmunta III Wazy. Ten piętrowy, muro­wany budynek został wtopiony w system murów obronnych miasta. Brama wjazdowa o charakterze arkady została zamurowana; nad nią znajduje się kartusz barokowy z orłem polskim i trzema koro­nami z literami DGRP co znaczy: Dei Gratia Rex Poloniae. Powyżej tablica pamiątkowa, wstawiona w. Do dziś zachowały się one niemal w całości. Szczególnie imponująco wyglądają od zachodu z głębokiej dolinki rzeczki Ciekącej. Najdłuższy, 200 m pas murów łączy się z resztkami bramy Opatowskiej, zburzonej w 2 połowie XIX w. Na murach zobaczyć można liczne otwory strzelni­cze i chodniki straży. Południowa część murów obronnych miała połączenie z gotycką, murowanąbramą Krakowską, która została odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1946 r.Gotycka baszta została przebudowana w XVI w. czego piękną pamiątką jest renesansowa attyka.Można tu również obejrzeć ślady interesującego urządzenia do podnoszenia zwodzonego mostu i ostro-łukową arkadę wjazdową ze szczeliną do podnoszenia brony.W odległości 12 km na północ od Szydłowa, wśród la­sów leży dawna stolica polskiej reformacji — Raków, założony około 1569 r. przez Jana Sienińskiego, kaszte­lana żarnowskiego. Nazwa Raków pochodzi odi herbu żo­ny Sienińskiego Jadwigi Gnoińskiej wyobrażającego raka (Warmia).Jan Sieniński był wyznawcą nauki Kalwina i gorącym zwolennikiem reformacji. Sienińscy otaczają się ludźmi różnych narodowości i wyznań, których osiedlają w Ra­kowie. Osada szybko rośnie. Rozwijają się różne rze­miosła, organizują liczne cechy, a nawet powstają wy­twórnie sukna i papieru. Do Rakowa ściągają coraz licz­niej Arianie z różnych stron Polski, a także wybitni dzia­łacze reformacji z zachodniej Europy.W 1575 r. powstaje w Rakowie słynna drukarnia, któ­rą kieruje Aleksy Radecki i bracia Sternaccy. Wycho­dzące z niej druki pisane są przeważnie pięknym języ­kiem polskim i docierają do najdalszych krańców kraju, szerząc hasła równości społecznej, zniesienia poddaństwa, i równouprawnienia.W 1602 r. Jakub Sieniński, syn założyciela Rakowa, za­łożył tu znaną w owych czasach szkołę, do której uczę­szczały dzieci mieszczan, szlachty i chłopów. Musiała ona mieć wysoki poziom nauczania skoro przybywali do niej uczniowie z Anglii, Węgier, Francji i Niemiec. Wykła­dowcami w szkole zwanej „Akademią Rakowską” byli: Osteredus, Statorius, Smalzius, bracia Lubieniccy, Szlich-tyng i Marszakowski. Kronikarze tego okresu oceniają liczbę słuchaczy na tysiąc, co należy uznać chyba za licz­bę przesadzoną. Znany w całej Europie Raków był miej­scem licznych zjazdów synodalnych różnowierców.W 1606 r. rosnąca osada zostaje splądrowana i częścio­wo zniszczona przez rokoszan Zebrzydowskiego.W 1638 r. Sejm powziął uchwalę o zamknięciu drukar­ni, zboru i słynnej Akademii Rakowskiej, a w 1658 r o wypędzeniu z kraju tych Arian, którzy nie przyjmą wiary katolickiej.Odtąd Raków chyli się szybko ku upadkowi. Do dziś zachowały się niektóre nazwy świadczące o dawnej świet­ności Rakowa. Znajdująca się w pobliżu Rynku łączka zwie się Drukarnią, miejsce przy tartaku Papiernią a po­le przykościelne — Bursą.Istniejący do dziś kościół parafialny jest piękną budowlą trzynawową, utrzymaną w stylu późnego rene­sansu. Został on wzniesiony z fundacji biskupa Zadzika w latach 1640—45, o czym świadczy herb Korab i wspo­mniana data umieszczona nad głównym wejściem do koś­cioła. Miał on stanowić widomy dowód ostatecznego po­gnębienia Arian. Pod chórem wiszą portrety biskupów Alberta Wazy, Piotra Gębickiego i Andrzeja Lipskiego.W czasie drugiej wojny światowej okoliczne lasy da­wały schronienie licznym oddziałom partyzanckim. W la­tach 1944—45 Raków znajdował się na linii frontu i uległ poważnym zniszczeniom. Znajduje się tutaj 7 kl. szkoła, przystanek kolejki wąskotorowej na linii Jędrzejów — Bo­goria i gospoda.Po opuszczeniu Szydłowa jedziemy na wschód drogą prowadzącą do Staszowa. Po drodze mijamy lasy sosnowe i mieszane, które łączą się z Puszczą Świętokrzyską. Na 5 km od głównego traktu skrę­ca boczna droga w lewo, do Kurozwęk.

Comments

comments