WAŻNIEJSZE MIEJSCOWOŚCI
KUMÓW-Wieś położona u zbiegu trzech subregionów: Pagórów Chełmskich, Obniżenia Dubienki i Działów Grabo-wieckich, w dolinie Krzywulki, prawobrzeżnego dopływu rzeki Udał, w odległości 12 km od Chełma.ZABYTKI: Klasycystyczny kościół jednonawowy, oparty na planie krzyża łacińskiego, zbudowany został w latach 1821—1824. Wnętrze oraz boczne fasady zewnętrzne rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi, między którymi rozmieszczono wnęki arkadowe zamknięte łukami odcinkowymi. Fasada frontowa jest wyposażona w szczególnie bogatą dekorację architektoniczną. Ma ona formę portyku przyściennego, dwukondygnacyjna, rozczłonkowana czterema kolumnami jońskimi dźwigającymi wydatne belkowanie oraz ogzym-sowiony szczyt. Drzwi wejściowe są Opatrzone portalem z półkolistym przyczółkiem, w bocznych niszach znajdują się rzeźby świętych patronów polskich. Nad wejściem, na poziomie drugiej kondygnacji jest półkoliście zamknięte okno z dwoma kolumienkami po bokach. Wnętrze budowli ozdobiono polichromią w stylu klasycystycznym. Kościół otacza stary mur z bramą oraz symetrycznie usytuowanymi na narożach budynkami kostnicy i dzwonnicy. Na miejscowym cmentarzu znajduje się kaplica grobowa hetmana Wacława Rzewuskiego (zm. 1779 r.) znanego dramatopisarza i poety.Urząd Gminy w Leśniowicach. We wsi szkoła, sklep spożywczo-przemysłowy. Połączenia PKS z Chełmem.LEJNO -Wieś położona na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodaw-skim. W pobliżu znajduje się las i rozległe łąki.W czasie powstania styczniowego wieś stanowiła oparcie dla jego uczestników. Dwór właściciela wsi Józefa Seweryna Liniewskiego był stacją poczty powstańczej oraz centrum gromadzenia informacji o ruchach wojsk carskich w okolicy. Przebywały tu na odpoczynku partie powstańcze, m. in. oddział Lelewela-Bore-lowskiego. Między Lejnem a Kaniwolą rozegrała się 23 VII 1863 roku bitwa, w której powstańcy pod dowództwem płk. Kruka-Heidenreicha zostali pokonani przez przeważające wojska rosyjskie.W odległości 2 km na zachód od wsi leży piękne jezioro Zagłębocze. Brzegi ma twarde i otoczone piaszczystymi plażami. W sezonie letnim chętnie przyjeżdżają tu ludzie szukający wypoczynku. Czynny jest kiosk spożywczy i wypożyczalnia sprzętu wodnego.Urząd Gminy w Sosnowicy (odl. 13 km). Połączenia PKS z Włodawą i Parczewem.ŁOPIENNIK GÓRNY-Duża wieś leżąca na Wyniosłości Giełczewskiej, przy trasie E-81 biegnącej z Lublina przez Krasnystaw, Zamość do Lwowa. Miejscowość jest położona na wzgórzu, u podnóża którego, w dolinie, płynie nieduża rzeczka Łopa, lewy dopływ Wieprza. W pobliżu, na stoku lessowego wzgórza jest mieszany las. Wieś wzmiankowana w 1426 roku. Tradycja miejscowa głosi, że w roku 1282 na polach Łopiennika i wsi Krzywe rozegrała się krwawa bitwa, w której Leszek Czarny pobił Jadźwingów. W okolicy istnieją kurhany pochodzące podobno z tamtych czasów.ZABYTKI: Neogotycki murowany kościół został wzniesiony w roku 1913 na miejscu dawnego, ma wystrój wnętrza z XVIII wieku. Kopiec z 1835 roku usypany na pamiątkę ukończenia budowy szosy z Lublina do Zamościa. Na nasypie kamienny cokół z brązowym zegarem słonecznym i napisem. W resztówce podworskiej zachowały się fragmenty parku (pow. ok. 3 ha), w którym rosną stare jawory i świerki liczące ok. 100 lat. Przy szosie znajduje się duży cmentarz z czasów I wojny światowej.Siedziba Urzędu Gminy. We wsi: poczta, sklep spożywczy i przemysłowy. Połączenia PKS z Lublinem i Krasnymstawem.MAJDAN LESNIOWSKI-Wieś położona przy szosie Chełm—Wojsławice. Jest usytuowana w obniżeniu między dwoma wyniosłymi pagórami, jego środkiem przepływa nieduża struga, dopływ Wojsławki. W pobliżu rozciąga się las mieszany, porastający wzgórze. Miejscowość łączy się ze wsią Leśniowice.Urząd Gminy w Leśniowicach, gdzie znajduje się także GS, bank spółdzielczy, poczta, gospoda, sklepy.Połączenia PKS z Chełmem (odl. 17 km).MAJDAN STARY-Wieś leżąca na terenie Działów Grabowieckich, ukryta wśród licznych wąwozów, osłonięta wysokimi wzniesieniami lessowymi. Okolice te cechuje bogata rzeźba terenu. W odległości 1 km rozciąga się las mieszany. Dzięki ustronnemu położeniu i niezwykle malowniczemu krajobrazowi jest doskonałym miejscem na wczasy letnie i zimowe. Długie i dość strome stoki nadają się do uprawiania narciarstwa.Urząd Gminy w Wojsławicach. We wsi: sklep prze-mysłowo-spożywczy. Połączenia PKS z Chełmem i Kra-snymstawem.MAŁOCHWIEJ MAŁY-Wieś letniskowa położona w dolinie rzeki Wojsław-ki, dopływu Wieprza. Specjalnego uroku dodają miejscowości licznie występujące tu lessowe wąwozy oraz kolorowe sady. Spiętrzenie wód rzeki Wojsławki pozwoliło na zbudowanie zalewu o nazwie Tuligłowy. Powierzchnia zbiornika ma około 60 ha. Jest tu kąpielisko strzeżone, plaża, pole namiotowe, wypożyczalnia sprzętu turystycznego oraz sezonowa baza gastronomiczna. Biuro zakwaterowań OST „Gromada” w Chełmie (ul. ZBoWiD 7, tel. 542-60) poleca noclegi w pokojach gościnnych z wyżywieniem u kwaterodawców lub w punktach gastronomicznych nad zalewem. Dojazd do zalewu szosą Krasnystaw—Wojsławice, w pobliżu trasy E-81.ZABYTKI: Dawny dwór z I połowy XIX wieku, murowany z kamienia.Urząd Gminy w Krasnymstawie (odl. 4 km). /Połączenia PKS z Krasnymstawern.OKUNINKA-Wieś letniskowa położona na Pojezierzu Łęczyńsko–Włodawskim obok dwu jezior ,— Białego i Czarnego. W pobliżu przebiega szosa z Chełma do Włodawy. Piękne okolice, woda, duże zespoły leśne, a w nich zwierzyna łowna, grzyby i jagody oraz możliwość ciekawych wycieczek i sąsiedztwo Włodawy (5 km) czynią miejscowość niezwykle atrakcyjną dla turystów. W bliskiej okolicy znajdują się jeszcze cztery jeziora. Na lewo od szosy Chełm—Włodawa leży najmniejsze, ginące wskutk zarastania, jezioro Rogoźno, na prawo, nieco dalej na północ, niewielkie jezioro Lipiniec. Dwa pozostałe leżą na wschód i północ od Jeziora Białego; większe z nich — Glinki — jest najdogodniejsze do kąpieli od strony północnej, drugie — Jezioro Święte — jest małe, ale stosunkowo głębokie. Wszystkie one ob” tują w ryby. Niedaleko Jeziora Świętego, na wzniesieniu, obok zabudowań Marii Więcoszek rośnie stary Łjąb — pomnik przyrody. Nad jeziorem jest grupa starych dębów. Lasy włodawskie rozciągające się od strony południowej i zachodniej Jeziora Białego porastają grunty piaszczyste i podmokłe. Są tu przepiękne wrzosowiska i wspaniałe jałowce.Najpiękniejsze z nich i dobrze zagospodarowane jest Jezioro Białe leżące w sąsiedztwie lasu. Wzdłuż brzegów, nad piaszczystymi plażami rozłożone są liczne ośrodki wczasowe zakładów pracy oraz zespół ogólnodostępnych domków kempingowych, będących w gestii Ośrodka Sportu i Rekreacji w Okunince, który prowadzi również recepcję kwater prywatnych i punkt informacji turystycznej (tel. 21-682). W sezonie otwarte są tu restauracje, kawiarnie, pawilony handlowe i sklepy. Czynna jest poczta, kino, boiska sportowe, pole namiotowe oraz wypożyczalnia sprzętu wodnego. Dla turystów zmotoryzowanych udostępniony jest obszerny parking.W latach okupacji hitlerowskiej wieś była miejscem wielokrotnych akcji partyzanckich, m. in. w 1944 roku partyzanci AL urządzali w tym rejonie zasadzki na samochodowe kolumny niemieckie.Urząd Gminy we Włodawie. Połączenia PKS z Lublinem, Chełmem Włodawa i Białą Podlaską.OLSZANKA-Wieś malowniczo położona na terenie Działów Gra-bowieckich, w odległości 2 km od przystanku autobusowego w Kukawce na trasie Krasnystaw—Wojsławice. W okolicy liczne lessowe wąwozy i wzgórza. W pobliżu znajduje się duży lasW czasie ostatniej wojny mieszkańcy wsi czynnie włączyli się do walki z okupantem, co powodowało krwawe represje ze strony hitlerowców. Najbardziej brutalna akcja miała miejsce na początku kwietnia 1944 roku, kiedy żołnierze Wehrmachtu przeprowadzili pacyfikację wsi. Zginęły wówczas 103 osoby, w tym dziesięcioro dzieci i 44 kobiety; 15 osób spalono żywcem. Po wojnie Olszanka za walkę z okupantem została odznaczona Krzyżem Grunwaldu 111 klasy.Urząd Gminy w Kraśniczynie. We wsi: sklep spo-zywczo-przemysłowy. Połączenia PKS z Chełmem i Krasnymstawern.ORZECHÓW NOWY-Duża wieś położona na Pojezierzu Łęczyńsko-Wło-dawskim. Na jej północnym krańcu leży jezioro Tomasznie, zwane też Domasznie, o dostępnych, piaszczystych brzegach, nadające się do kąpieli. Na południowy wschód od wsi znajduje się jezioro Zagłębocze. Jego piaszczyste brzegi tworzą wokół plażę. W pobliżu rozciąga się las. Od strony zachodniej przebiega w kierunku południkowym Kanał Wieprz-Krzna, przechodzący przez jezioro Tomasznie. Nad Zagłęboczem mieszczą się ośrodki wypoczynkowe zakładów pracy Lubelszczyzny.Urząd Gminy w Sosnowicy. Połączenia PKS z Sosnowicą.ORZECHÓW STARY-Wieś położona na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Jest to bardzo malowniczy zakątek. W sąsiedztwie znajduje się las i dwa jeziora: jezioro Skomielno, które ma niedostępne, porośnięte szuwarami i zatorfione brzegi i jezioro Tomasznie o piaszczystych brzegach, nadające się do kąpieli i kajakowania. Miejscowość wzmiankowana była w 1252 roku. Początkowo stanowiła własność klasztoru sieciechowskiego, potem stała się wsią szlachecką.Urząd Gminy w Sosnowicy (odl. 6 km). Połączenia PKS z Sosnowicą i Parczewem.OSOWA-Duża wieś położona obok kompleksu lasów sobiborskich, obfitujących w grzyby, jagody i zwierzynę łowną. W odległości 2 km na wschód od wsi znajduje się podwójne jezioro Spólne-Koseniec, z którego wypływa rzeka Tarasinka oraz piękne jezioro Perespilno, zwane też Perespą. Jezioro ma czystą wodę, brzegi dostępne od wschodu i zachodu, częściowo więc jest wykorzystywane jako kąpielisko. Wokół roztaczają się rozległe łąki i las.Podczas wojny obronnej 1939 roku w dniu 13 września gen. brygady Wacław Piekarski zorganizował w rejonie Osowy punkt zborny dla rozproszonych jednostek i luźnych żołnierzy 41 Dywizji Piechoty. 15 września przybyło na punkt 3 tys. uzbrojonych żołnierzy, z których odtworzono jednostki dywizji. Tragicznym wydarzeniem z lat okupacji było rozstrzelanie przez żandarmerię niemiecką w listopadzie 1942 roku 70 2ydów. W miejscowości znajduje się cmentarz wojenny z I i II wojny światowej.Urząd Gminy w Hańsku. We wsi sklep spożywczo–przemysłowy. Połączenia PKS z Chełmem i Włodawą.PAWŁÓW-Osada na terenie Pagórów Chełmskich położona w kotlinie, nad małym potokiem o nazwie Sucha Rzeczka, który jest dopływem Wieprza. W pobliżu znajduje się las dębowy i rozległe łąki. Przez Pawłów prowadził dawny trakt łączący Krasnystaw przez Rejowiec z Siedliszczem. Miejscowość od wieków słynie z wyrobów garncarskich, które są wytwarzane do chwili obecnej. Poza tym rozwinięte tu było bednarstwo i stolarstwo. Pawłów był niegdyś miastem. Założył je w latach 1463–1479 Paweł z Grabowej na gruntach nie istniejącej dziś wsi Łyszcz. Od swego powstania aż do 1869 roku mias.to było własnością biskupów chełmskich -obrządku łacińskiego. W tym też roku utraciło prawa miejskie i przeszło na własność rz;du carskiego. Miejscowość leżąca z dala od szlaków handlowych nie miała nigdy szans rozwoju gospodarczego. W końcu XIX wieku liczyła zaledwie tysiąc mieszkańców (obecnie — ok. półtora tysiąca). Herbem miejscowości jest złoty kielich w polu czerwonym.W ciągu kilku ostatnich stuleci mieszkańcy Pawłowa aktywnie uczestniczyli w ruchu narodowowyzwoleńczym. Brali udział w powstaniu kościuszkowskim i styczniowym. W 1905 roku odbył się tu strajk uczniów miejscowej szkoły, którzy wraz z rodzicami domagali się nauczania w języku polskim.We wrześniu 1939 roku w Pawłowie kwaterował przez kilka dni sztab Frontu Północnego z gen. Dąb-Bier-nackim. Również we wrześniu 1939 roku przemaszerowały przez Pawłów liczne jednostki polskiego wojska spychane przez nieprzyjaciela na południe. W okresie okupacji hitlerowskiej teren ten był ośrodkiem ruchu oporu. Stacjonowały tu oddziały partyzanckie BCh. Za patriotyczną postawę mieszkańców Niemcy stosowali liczne represje; zamordowali w sumie około 100 osób. 22 kwietnia 1944 roku przeprowadzili krwawą pacyfikację wsi z użyciem samolotów. Zginęło wówczas 30 osób, wiele zostało rannych, wieś uległa zniszczeniu.24 lipca 1944 roku jednostki 8 Armii Radzieckiej wyzwoliły Pawłów. Mieszkańcy przystąpili do odbudowy osady. Powstał spółdzielczy zakład bednarski i ceramiczny. Miejscowi twórcy ludowi, podtrzymując tradycję rzemieślnicze, produkują piękne naczynia gliniane, min.popularne „siwaki”. Chociaż głównym zajęciem mieszkańców jest rolnictwo, wielu pracuje w pobliskim Rejowcu w Cementowni „Pokój”.ZABYTKI: Kościół neogotycki powstał w latach 1909–1912, wyposażenie wnętrza z XVIII wieku. Organistówka z połowy XIX wieku, położona w pobliżu kościoła, zbudowana została w stylu późnoklasycystycznym, murowana z cegły, otynkowana. Dom nr 215 w Rynku, z początków XIX wieku, murowany, parterowy, na zewnątrz, ma boniowane narożniki i drzwi obramowane pilastrami. Kapliczka z pierwszej połowy XIX wieku, murowana, ma opilastrowane narożniki. Wewnątrz znajduje się kamienna, XIX-wieczna rzeźba św. Jana. Na miejscowym cmentarzu zobaczyć można XIX-wieczne nagrobki.Urząd Gminy w Rejowcu Fabrycznym. We wsi sklep spożywczo-przemysłowy. Połączenia PKS z Chełmem i PKP z Rejowcem Fabrycznym.POBOŁOWICE-Wieś położona na południowo-wschodnim krańcu Pagórów Chełmskich, w dolinie strumienia będącego dopływem rzeki Udał. Od zachodu przylegają do niej łąki ze stawami rybnymi, a od wschodu las mieszany zasobny w grzyby, jagody i zwierzynę łowną. W uroczysku leśnym „Podlaski” rośnie stary dąb — pomnik przyrody. Wieś nadaje się do spędzenia tu „wczasów pod gruszą”.Urząd Gminy w Żmudzi (odl. 4 km). We wsi: szkoła, sklep, leśniczówka. Połączenia PKS z Chełmem i Hrubieszowem.REJOWIEC OSADA-Miejscowość położona jest w dolinie rzeki Rejki, dopływu Wieprza, na terenie Pagórów Chełmskich. Miasteczko założył w 1547 roku Mikołaj Rej na mocy przywileju Zygmunta I. Powstało ono na gruntach wsi Kobyle. Około 1561 roku Rej, jako gorliwy wyznawca kal-winizmu, wybudował tu zbór kalwiński i dojeżdżał do niego na nabożeństwa ze swojej siedziby w Siennicy Różanej, odległej od Rejowca o kilkanaście kilometrów. Miasto pozostawało w posiadaniu Rejów aż do bezpotomnej śmierci Bogusława Reja w roku 1699. Potem przeszło na własność Rzewuskich, następnie Ossolińskich.Dziś nie wiadomo nawet, gdzie stał dawniej zbór kalwiński, w którym — jak przypuszczali niektórzy badacze reformacji w Polsce — pochowano Mikołaja Reja. W roku 1867 Rejowiec utracił prawa miejskie. Na początku XIX wieku liczył około 400 mieszkańców, a w okresie międzywojennym około 2,5 tysiąca. Herbem miejscowości jest rodowe godło Rejów — Oksza, srebrny topór ze złotą rękojeścią, w polu czerwonym.W XIX wieku rozwinął się tu przemysł spożywczy, powstała gorzelnia, dwa młyny i cukrownia (1899 r.). Tendencje rewolucyjne w Polsce na początku XX wieku nie ominęły również Rejowca. W 1905 roku miejscowi robotnicy folwarczni ogłosili strajk, występując z żądaniami poprawy płac i warunków bytu.W czasie okupacji hitlerowskiej działał tu silny ośrodek ruchu oporu. Żołnierze miejscowego podziemia przeprowadzili wiele akcji sabotażowych na niemieckie pociągi, m.in. wysadzono transport wojskowy, gdzie zginęło 250 hitlerowców. W dniu 6 kwietnia 1944 roku partyzanci odbili z rąk żandarmów 15 aresztowanych mieszkańców osady. W tej akcji zabito 6 hitlerowców, 3 partyzantów zginęło. Dla uczczenia pamięci tych wszystkich, którzy oddali życie w walce o wolność ojczyzny wzniesiono w pobliżu urzędu gminy pomnik. W dniu 23 lipca 1944 roku jednostki 1 Frontu Białoruskiego wyzwoliły Rejowiec.W latach Polski Ludowej osada powoli rozbudowuje się, stare drewniane domki zastępują piętrowe budynki murowane i bloki mieszkalne. Zbudowano wodociąg i zmodernizowano cukrownię. Powstało wiele budynków użyteczności publicznej: szkoła, ośrodek zdrowia, bank spółdzielczy, dom kultury, remiza oraz sieć pawilonów handlowych. Miejscowość uzyskuje nagrody w konkursach na gospodarność i czystość w osadzie. W pobliżu osiedla przemysłowego cukrowni jest duży staw, zwany Białym Rowem, zagospodarowany pod kątem wypoczynku. W sezonie letnim mieszkańcy Rejowca zażywają w nim kąpieli. Obok stawu położony jest las sosnowy.ZABYTKI: Kurhan znajdujący się przy wjeździe do miasteczka, porośnięty modrzewiami i tarniną, pochodzi z okresu wczesnośredniowiecznego. Jest malowniczym akcentem krajobrazowym. Wśród starych drzew parkowych bieleją ściany klasycystycznego pałacu z I połowy XIX wieku, wystawionego przez Ossolińskich. Piętrowy korpus główny flankują skośnie do niego ustawione parterowe skrzydła boczne z wieżyczkami na narożach. Zachował się częściowo wystrój wnętrz w postaci kostkowej posadzki, pieców, kominków, obramień stiukowych i supraport. W rynku osady stoi XVIII-wieczny dom —dawny ratusz. Piękne rozwiązanie architektoniczne ma klasycystyczna cerkiew unicka z 1796 roku, zachowana w postaci trwałej ruiny. Elewacje są rozczłonkowane pi-lastrami toskańskimi na boniowanych cokołach: Fasada frontowa jest zwieńczona trójkątnym przyczółkiem z attyką, nad którą wznosi się wysoki szczyt. Obok cerkwi — dzwonnica. W neogotyckim kościele zbudowanym w 1906 roku znajduje się kilka cennych obrazów XVIII–wiecznych, stanowiących wyposażanie dawnej cerkwi unickiej.Siedziba Urzędu Gminy. W osadzie: poczta, ośrodek zdrowia, liczne sklepy. Połączenia PKS z Chełmem (odl. 14 km) i Krasnymstawem (odl. 15 km).
