WYCIECZKA DO ŁEBY
Ze Smołdzina do Kluk wyruszamy autobusem przez Smołdziński Las i Wilkowo (12 km) lub szlakiem pieszym, wyznakowanym kolorem czarnym. Szlak — zwany południowym — biegnie ze Smołdzina przez Kluki, Lisią Górę, Izbicę, Gać, Bolesławiec i Żarnowską — do Łeby (około 29 km).Przyjmując alternatywę drugą wychodzimy na polną drogę, która prowadzi w kierunku wsi Lasy. Po przejściu 1 km kierujemy się w prawo, dochodząc do lekko podmokłej drogi. Po 6 km marszu wśród rozległych łąk skręcamy ponownie w prawo. Następnie dochodzimy do lasu oraz do drogi, która wiedzie do Kluk.KLUKI, wieś rybacka (szkoła, Słowiński Dom Kultury, sklep, połączenie ze Słupskiem PKS), leżą na południowo-zachodnim brzegu jeziora Łebsko, nad uchodzącą do jeziora rzeczką Pustynką (dawniej zwaną Klukówka). Na zachód od wsi ciągnie się las, a od południowego zachodu, południa i południowego wschodu otoczona jest trudno dostępnymi bagnami, torfowiskami i podmokłymi łąkami, zwanymi Izbickimi Bagnami. Obszary wokół wsi położone są zaledwie od 0,5 do 1,5 m n.p.m.Kluki są obecnie jedyną wsią na wybrzeżu polskim, w której zachowało się do dziś około 30 rodzin — potomków Słowińców. Ta niewielka osada rybacka w dawnych czasach zamieszkiwana była przez jedną rozrastającą się rodzinę Kluków. Gwarowo mieszkańcy ci nazywali się Kle-hi, Klęki lub Klękanie.Mimo że wieś jest starą osadą rybacką, pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z początków XVIII wieku. Poza właściwą wsią — zwaną Klukami Smołdzińskimi — o kształcie typowej ulicówki, jest tu kilka większych kolonii: Kluki Ciemińskie, Pawełkowice i Kluki Żeleskie. W Klukach, jak i pobliskich koloniach (wsiach), zachowała się znaczna liczba starych chałup. Są to najczęściej dwojaki o dachach naczółowo-dymnikowych, krytych strzechą, kalenicowych — dwutraktowych z czarną kuchnią pośrodku. Ludność w dawnych czasach mieszkała tu również w wielorodzinnych domach, które służyły czterem, a czasem ośmiu rodzinom.Charakterystycznym zjawiskiem dla Kluk było silne spokrewnienie ich mieszkańców, w wyniku czego często powtarzały się te same nazwiska. Pod koniec XIX w. aż 29 rodzin nosiło nazwisko Kliick, 10 Polex, 8 Reimon. Występowały również i inne nazwiska jak: Schimanke, We-gatzki, Czirr.W celu zabezpieczenia budownictwa słowińskiego, przedmiotów codziennego użytku, narzędzi połowowych itp. w r. 1963 zorganizowano we wsi Muzeum Zagrody Słowińskiej (skansen). Placówka ta — jedyna tego typu na terenie Pomorza Zachodniego — realizuje zadania naukowe, naukowo-oświatowe, dydaktyczne i społeczno-wychowawcze.Na cele muzealne przeznaczono zagrodę, składającą się z parterowego budynku mieszkalnego oraz trzech zabu-18. Kluki. Fragment ekspozycji Muzeum Zagrody Słowińskiejdowari gospodarczych. Zagroda ta pochodzi z XIX w. i posiada wiele cech charakterystycznych dla budownictwa słowińskiego. W Muzeum Zagrody Słowińskiej zgromadzono około 500 eksponatów etnograficznych, które pieczołowicie konserwowane są przez słupskich i koszalińskich pracowników naukowych.Z Kluk udajemy się wyznakowanym szlakiem w kierunku wsi Lisia Góra (6 km). Po drodze mijamy kolejno: Pawełkowice, Kluki Ciemińskie i Kluki Żeleskie. Wychodząc ze wsi Żeleskie skręcamy w lewo (na wschód) i do samej Lisiej Góry idziemy wśród rozległych łąk i bagien. Są to Ciemińskie i Izbickie Bagna (znane torfowiska Łebskie).LISIA GÓRA jest wsią o kształcie ulicówki, położoną nad brzegiem jeziora Łebsko, w miejscu najdalej wysuniętym na południe. Po przejściu ponad 1 km wśród łąk i lasów dochodzimy do Izbicy.IZBICA jest typową ulicówką. Zabudowania wsi ciągną się rzędem, prawie równolegle do linii brzegowej jeziora.We wsi jest jeszcze wiele starych chałup i budynków gospodarczych, szkieletowych, wypełnionych gliną. Na miejscowym cmentarzu znajdują się krzyże żeliwne ze słowińskimi nazwiskami. Stara wieś słowińska przechodziła te same koleje losu co cały obszar zamieszkały przez Słowińców. Ze wsi roztacza się piękny widok na jezioro i mierzeję. Na południu, ponad pasem bagien i łąk w rejonie doliny rzeki Łeby, między wsią Ciemino i Rzuszcze, wznoszą się wzgórza dochodzące do 77 m n.p.m. (Amatorzy dalekich podróży zamorskich mogą tutaj spełnić swe „marzenia”, gdyż po kilkunastu minutach drogi odwiedzić mogą… Amerykę. W pobliżu Izbicy znajduje się bowiem przysiółek o tej nazwie).Po opuszczeniu wsi i przejściu 800 m do rozwidlenia dróg — skręcamy w lewo. Idąc drogą, która biegnie wśród łąk i bagien doliny rzeki Łeby, dochodzimy do miejscowościGAC. Wieś leży nad Łebą w jej rejonie ujściowym, gdzie rozwidla się ona w kierunku jeziora Łebsko (pow. Lębork woj. gdańskie). Do ciekawszych obiektów zabytkowych należy we wsi porośnięte lasem grodzisko wczesnośredniowieczne, dwuczęściowe, położone niedaleko młyna. Otoczone jest błotnistymi łąkami i stawem młyńskim. Tuż obok grodziska natrafiono na przedhistoryczne groby z okresu wczesnego żelaza, a nieco dalej — kurhany z epoki brązu. Na uwagę zasługuje też dwór z pierwszej połowy XVIII w., później przebudowany, murowany. Front ma parterowy, a skrzydła piętrowe. W XIX w. otaczała go jeszcze fosa, po której do dziś pozostał ślad w postaci stawu. Zabytkami są także: budynek gospodarczy z r. 1856, murowany, chałupa — d w o j a k (nr 8), szkieletowa, kryta strzechą (obok dąb o obwodzie 5,60 m), chałupa nr 9 z pierwszej połowy XIX w., kryta trzciną, z dachem naczółkowo-dymnikowym oraz kuźnia (w środku wsi), prawdopodobnie z drugiej połowy XVIII w., murowana, w rzucie ośmioboczna, piętrowa. W parku obok dworu znajdują się dwie lipy o obwodach 4,90 i 5,20 m. Ze wsi oraz pobliskich wyniesieńterenowych — piękny widok na jezioro Łebsko i meandrującą rzekę Łebę.Obszar bagienny w rejonie wsi jest miejscem lęgowym licznego ptactwa wodnego i błotnego. Rezerwat ten (o powierzchni 45 ha) znajduje się w południowej części jeziora Łebsko, na półwyspie położonym na północ od wsi.Po opuszczeniu miejscowości Gać idziemy drogą przechodzącą przez las i po 2 km mijamy małe wsie Babidół i Bolesławiec. Po 6 km osiągamy miejscowość wieśŻARNOWSKA, która leży nad jeziorem Łebskim, tuż przy ujściu Kanału Żarnowskiego do jeziora. Jest to stara osada słowińska, należąca do regionu Kaszubów nadłebiańskich. Zachowało się tu wiele starych chałup szkieletowych. We wschodniej części jeziora, na półwyspie położonym na zachód od wsi, znajduje się rezerwat łąkowo-ba-gienny o powierzchni 25 ha; jest on obszarem lęgowym ptactwa wodnego i błotnego.Z Żarnowskiej dochodzimy do drogi, którą skręcamy w lewo i osiągamy po 5 km Łebę.ŁEBADom wycieczkowy PTTK ul. T. Kościuszki 66, tel. 30. miejsc noclegowych 120. Restauracja „Mewa”, ul. T. Kościuszki, tel. 80. Sezonowa restauracja „Morskie Oko”, ul. Wojska Polskiego 9, tel. 65. Bar „Perełka”, ul. T. Kościuszki 50. Punkt informacji turystycznej — Dom Wycieczkowy PTTK, tel. 30. Sklepy, kino, itp.Miasto nadmorskie, port rybacki, wczasowisko i kąpielisko, liczy obecnie około 5 tys. mieszkańców. Leży na Po-brzeżu Słowińskim przy ujściu rzeki Łeby do Bałtyku, między jeziorami Łebsko i Sarbsko, na równinie oddzielonej od morza pasem wydm przybrzeżnych.Już w X w. przy ujściu rzeki Łeby istniało około 1,5 km na północny zachód od dzisiejszego miasta osiedle rybackie, zamieszkałe przez ludność słowiańską.Pierwsza wzmianka o Łebie pochodzi z r. 1282. Prawa miejskie otrzymała w r. 1357. W latach 1310—1466 znajdowała się w rękach Krzyżaków; po pokoju toruńskim w r. 1466 wróciła do Polski. Ludność miasta żyła z rybołówstwa, handlu morskiego i rzemiosła. W XVI w. przybli-zające się od zachodu ruchome wydmy: zaczęły coraz bardziej zagrażać osadzie. Obawa przed zasypaniem oraz wielkie powodzie, jakie miały miejsce w latach 1497 (11—13 stycznia) i 1558, zmusiły jej mieszkańców do przeniesienia się w bezpieczniejsze miejsce, tzn. na teren obecnego miasta. Ostatni mieszkańcy ze starej Łeby wynieśli się w r. 1572, kiedy silny sztorm zalał i zniszczył resztki zabudowań. Budowa nowego osiedla trwała około 12 lat. Wykorzystując materiał ze starego kościoła wybudowano w r. 1590 kaplicę, która w latach 1667/1668 została rozbudowana. Gdy w r. 1682 uległa całkowitemu spaleniu, zadecydowano o budowie nowego koś c i o ł a, który w r. 1860 poddany został gruntownej restauracji.W dniu 18 maja 1627 r., podczas wojny polsko-szwedz-kiej, rozegrała się w rejonie Łeby jedna z wielu bitew morskich. Okręty króla polskiego Zygmunta Augusta podczas patrolu napotkały część wielkiej armady króla szwedzkiego Gustawa Adolfa i mimo przeważającej siły wroga podjęły z nim walkę. Oto jak według naocznego świadka przebiegała bitwa:„Okręty JKM-ci obróciły się ku Białej Górze. Okrętów trzy szwedzkich ku nim puściło się, więc dwa znowu w morze pobiegli, a jeden został z tych szwedzkich. Pan kapitan With, postrzegłszy okrętów szwedzkich, ku nim szedł. Potem szwedzki okręt ujeżdżał ku Białej Górze, a dwa na zasadzie zostały, które chcieli naszych zajechać, tamże spostrzegli dwadzieścia i cztery okrętów. Te trzy okręty JKM-ci z tamtej strony Łeby podległe Białej Góry zjechali się z szwedzkimi okrętami i tam do siebie strzelali, a te okręly szwedzkie drugim okrętom hasło dawały, ogień z przyprawami do góry miotały, żeby im drugie okręty na posiłek przyszły. Tamże szwedzki okręt zjechawszy się z naszym okrętem, na którym był kapitan Mora, granaty do siebie miotali, gdzie naszych do dwudziestu postrzelano i działo się rozerwało na okręcie, na którym kapitan Magnus. Teraz okręty szwedzkie zebrawszy się do kupy do Pilawy jechali, a okręty JKM-ci ku pomorskiej poszli”. (Według: J. P e r t e k, Polacy na szlakach morskich świata. Gdańsk 1957, s. 71).Ciągłe zapiaszczanie, a tym samym wypłycanie obszaru ujściowego rzeki Łeby, utrudniało i bardzo często wręcz uniemożliwiało wchodzenie statków do portu. W okresie silnego zamulenia przeładunków dokonywano na otwartej redzie. W celu doprowadzenia portu dq właściwego stanu podjęto szereg prac regulujących ujściowy odcinek rzeki Łeby. Prace te oraz przebudowę portu zakończono w r. 1889. Duży wpływ na dalszy rozwój miasta miało oddanie do użytku w r. 1899 linii kolejowej Łeba-Lębork. Mimo różnych planów i prób budowy i rozbudowy portu Łeba pozostała do dziś niedużym portem rybackim.Miasto wyzwolone zostało 10 marca 1945 r. przez wojska radzieckie. Nieduże zniszczenia wojenne umożliwiły szybkie uruchomienie portu. Obecnie istnieje w Łebie Spółdzielnia Rybacka im. Dwudziestolecia Polski Ludowej, która zatrudnia około 100 rybaków. Wyposażeni w nowoczesny sprzęt pływający (32 kutry 17-metrowe), odławiają co roku średnio ponad 3500 t ryb.Łeba jest znanym ośrodkiem wczasowo-turystycznym z dobrze zagospodarowaną piaszczystą plażą i łazienkami w których można korzystać z ciepłej morskiej wody. Posiada również kilka zakładów przemysłowych, m. in. jedenaście wędzarni, dwie wytwórnie konserw, fabrykę sztucznego lodu, warsztaty sieciarskie, i różne zakłady rzemieślnicze.
