WYCIECZKA PO SŁUPSKU
Dzisiejszy Słupsk jest miastem nowoczesnych dzielnic mieszkaniowych, pięknych placów, alei, skwerów, zadrzewionych ulic, parków, dobrze rozwiniętego przemysłu i życia kulturalno-oświatowego. Ma ono również bogatą historię. Aby je poznać proponujemy kilka przechadzek, które mogą być bardzo interesującą lekcją dawnej i nowszej historii miasta. (Proponowane spacery i wycieczki po mieście i okolicy zaliczane są do ciekawszych, choć nie wyczerpują one innych możliwości).Przechadzka po starym mieścieOpuszczając dworzec kolejowy idziemy na wprost ul. Wojska Polskiego, która prowadzi nas do granic miasta lokacyjnego. Jest to szeroka, piękna ulica, wysadzona podwójnym rzędem starych lip, ze spacerowym ciągiem pośrodku. Podobnie jak szereg przyległych do niej ulic wybudowana została w związku z oddaniem do użytku w r. 1870 linii kolejowej Gdańsk—Słupsk—Szczecin oraz dworca, który położony był 600 m od ówczesnego miasta.Po dojściu do wylotu ul. Wojska Polskiego, po lewej stronie mamy al. H. Sienkiewicza z pięknym skwerem (dawny rejon fortyfikacji), na skraju którego stoi pomnik Henryka Sienkiewicza, dłuta szczecińskiej rzeźbiarki Krystyny Trzeciak. Pomnik ufundowany został przez rzemiosło słupskie z okazji 650-lecia miasta. Po prawej stronie, na rogu ulic Wojska Polskiego i 9 Marca, znajduje się Klub Kolejarza, na zapleczu którego urządzono bardzo ładny skwer (także dawny rejon fortyfikacji). Przy ul. Starzyńskiego 3 stoi parterowy budynek z około r. 1800 — dawna stacja pocztowa i zajazd.Po przejściu (w prawo) ulic Starzyńskiego lub 9 Marca wychodzimy na pl. Zwycięstwa. Jest to największy plac w Słupsku (o powierzchni 13 000 m2) i powstał w r. 1886 w wyniku rozbudowy miasta w kierunku dworca kolejowego. W głębi placu (na prawo) widnieje okazały gmach ratusza miejskiego, który zbudowany został w r. 1901.Nawiązuje on do stylu neogotyckiego, ma 60-metrową wieżę, która góruje nad tą częścią miasta. Bardzo ciekawa jest sala obrad Miejskiej Rady Narodowej, ozdobiona witrażami oraz dwoma wielkimi obrazami historycznymi z dziejów Słupska, wykonanymi przez artystę malarza Scheurenber-ga. Większy obraz przedstawia scenę nadania praw miejskich w r. 1310, mniejszy — wykup miasta przez mieszczan .słupskich w r. 1341 z rąk Krzyżaków. Przy wejściu do ratusza warto zobaczyć dwa obrazy wykonane przez artysto malarza J. Kleina-Chevaliera, które przedstawiają Rynek Rybacki w Słupsku i fragment portu w Ustce.Po przeciwległej stronie ratusza stoi jedna z czterech, dawniej istniejących bram miejskich — Brama Nowa. Wybudowana została, jak wskazują na to wiązania wen-dyjskie (słowiańskie), w drugiej połowie XIV wieku. Brama ta nie zachowała swej pierwotnej formy. Około r. 1650 wieżę wzbogacono o barokowy hełm metalowy, a w r. 1836— poszerzono przejazd oraz odnowiono zachodnią stronę bramy. W latach 1724—1755 w bramie zlokalizowane były więzienie karne i przędzalnia, a w XIX w. — warsztaty wojskowe. Od r. 1924 do 1965, z małymi przerwami, istniało tu muzeum regionalne, które później przeniesiono do odbudowanego zamku. Po prawej stronie bramy znajduje się dom towarowy, a nieco dalej — księgarnia.Godny uwagi jest również znajdujący się na placu pomnik Zwycięstwa, który odsłonięto w r. 1962 (projekt Krystyny Trzeciak). Napis na tablicy głosi: „Cześć i chwała bohaterskim żołnierzom Armii Czerwonej i Wojska Polskiego, wsławionym w walce z najeźdźcą hitlerowskim o wyzwolenie ziemi słupskiej”.Dalej idziemy obok dawnego teatru aleją srebrnych lip— ul. Władysława Jagiełły (dawny odcinek fosy) — gdzie po lewej stronie znajdują się fragmenty dobrze zachowanych murów obronnych, 3—4-metrowej wysokości. Pierwszymi umocnieniami grodu słupskiego były drewniane palisady, wzniesione na początku XIV wieku. Mury obronne zbudowane zostały przed r. 1376, przy czym pierwsze odcinki powstały od stron południowej i południowo-zachodniej — bardziej zagrożonych. O ich wcześniejszym pochodzeniu świadczy wen-dyjski (słowiański) układ cegieł. Odcinki zaś północno-wschodni i północny, gdzie oprócz układu wendyjskiego jest również gotycki, powstały prawdopodobnie około r. 1400. Miejskie mury obronne wybudowane zostały na fundamencie z kamieni polnych (są to narzutowe głazy polo-dowcowe). Murów zewnętrznych, niskich, Słupsk raczej nie posiadał, natomiast całość otoczona była fosą, którą wypełniano wodą kanałem połączonym z rzeką Słunią.W murach obronnych otaczających miasto znajdowały się cztery bramy: Młyńska (od strony Gdańska, przy zamku). Nowa (od Szczecina), Ciesielska (od Ustki) oraz Kowalska, która znajdowała się na przedpolu Bramy Nowej, u wylotu obecnej ul. Zawadzkiego. Do czasów dzisiejszych zachowały się tylko dwie bramy — Nowa i Młyńska. Pozostałe, w związku z rozbudową miasta, zburzono: Kowalską — w r. 1854, a Ciesielską — w r. 1867. W okresie późniejszym przed bramami pobudowano murowane przed-bramia, które przy bramach Ciesielskiej i Nowej istniały jeszcze w początkach XIX wieku.W związku z rozwojem artylerii średniowiecznej istniejące mury nie dawały pełnego bezpieczeństwa, dlatego też w r. 1530 na południowym i zachodnim odcinku rozpoczęto sypać wały, które otoczono nową fosą zewnętrzną (około r. 1570). Wały te w XVII w. wzmocnione zostały czterema bastionami ziemnymi, co podniosło obronność miasta. Dalsza rozbudowa Słupska doprowadziła jednak w XIX w. do likwidacji fos, wałów oraz murów obronnych.Przechodząc dalej ul. Władysława Jagiełły po prawej stronie mijamy zadrzewiony plac — dawny park zabaw mieszczan (w głębi — gmach Bałtyckiego Teatru Dramatycznego im. Juliusza Słowackiego; jest to nowa siedziba, oddana do użytku w r. 1965), w którym stoi oryginalna rotundowa ośmioboczna kaplica Św. Jerzego, wybudowana w stylu gotyckim na początku XIV wieku. W r. 1681 kaplica uległa spaleniu, a jej drewniana kopuła została całkowicie zniszczona. Odbudowano ją w r. 1689 i założono barokową kopułę, która zachowała się do dzisiaj. Kaplica zlokalizowana była pierwotnie przy szpitalu św. Ducha, a po jego spaleniu została przeniesiona w r. 1912 do ogrodu zabaw (obecnie pl. Grunwaldzki).Od kaplicy kierujemy się w ul. Dominikańską i wchodzimy w obręb warownego, średniowiecznego miasta. Po prawej stronie widnieje barokowa wieża gotyckiego kościoła Św. Jacka, zbudowanego na przełomie XIII i XIV wieku. Jako kościół klasztorny zlokalizowany został na gruncie nadanym dominikanom w r. 1278 przez księcia Mściwoja II. W okresie reformacji około r. 1524 klasztor i kościół zostały obrabowane i zdewastowane przez mieszczan. W r. 1602 księżna Erdmund (wdowa po księciu pomorskim Janie Fryderyku) odbudowała je jako kościół zamkowy. Był on kilkakrotnie przebudowywany (w początkach XVIII w., w r. 1875 i w początkach XX w.), zachowując ostatecznie formę pseudogotycką. W XVIII w. wydzielona część przy wieży wykorzystywana była na browar. Do cenniejszych eksponatów, które zachowały się do dnia dzisiejszego, należy zaliczyć wieżyczkę przykrytą hełmem z latarnią, późnorenesansowy ołtarz wielki i ambonę z r. 1602 (ambona ufundowana została przez księżnę Annę Gry-fitkę), barokowe organy, póżnobarokowy nagrobek księcia Ernesta Bogusława (wykonany z czarnego i białego marmuru, prawdopodobnie przez rzeźbiarza gdańskiego Andrzeja Schliitera) i bogato rzeźbione epitafium księżny Anny Gryfitki. W podziemiach kościoła umieszczone są trumny księżny Anny i jej syna Ernesta Bogusława.Tuż za kościołem wchodzimy na plac zamkowy książąt pomorskich. Pierwszy zamek książęcy wybudowany został prawdopodobnie obok dawnego grodu, na sztucznym wzgórzu, na którym stoi dziś kościół Św. Ottona (po przeciwległej stronie rzeki). Najstarsza wiadomość o istnieniu zamku pochodzi z r. 1248 (w zamku tym urodził się znakomity władca Pomorza — książę Bogusław X). W miarę rozwoju gospodarczego i politycznego istniejący zamek okazał się zbyt mały i niewygodny, w związku z czym książęta planowali budowę nowego. Pod koniec XIV w. książę Bogusław VIII rozpoczął budowę zamku, lecz w wyniku sprzeciwu mieszczan zaprzestano jej na około 100 lat.Istniejący obecnie zamek wybudowany został wbrew woli miasta w r. 1507 przez księcia Bogusława X. Ta gotycka budowla o bardzo grubych murach stanowiła jednocześnie fragment umocnień miejskich. Zakończenie i rozbudowę zamku podjął w r. 1580 książę pomorski Jan Fryderyk, zlecając wykonanie prac nadwornemu architektowi Wilhelmowi Zachariaszowi. W latach 1580—1587 przebudowano zamek na okazały dwupiętrowy budynek w stylu renesansowym, z dużymi oknami i ozdobioną hełmami wieżą. Po przejściu Pomorza pod panowanie Prus król Fryderyk — Wilhelm I nakazał spisać wszystkie kosztowności, a następnie w r. 1731 wywiózł je do Berlina. W drugiej połowie XVIII w. zamek zamieniono na koszary wojskowe. Po pożarze w r. 1815 przebudowano go, likwidując wieże i wewnętrzne ściany. W r. 1821 urządzono tu magazyny zbożowe.Bezpośrednio po wyzwoleniu ruiny zamku zabezpieczono, a w latach 1959—1965 — częściowo ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Kraju i Stolicy — zamek całkowicie odbudowano, przywracając mu dawną formę architektoniczną. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Pomorza Środkowego, które upowszechnia wiedzę o historii tej ziemi i perspektywach rozwojowych regionu koszalińskiego. Zbiory zawierają m.in. mapę Pomorza Zachodniego Lubi-n u s a z r. 1618, wydaną w Rzymie w r. 1689, ikony, zbroje średniowieczne, pieczęcie Bogusława XIV i inne, monety pomorskie, zbiór kazań w języku polskim z r. 1574, modlitewniki M. Mostnika i wóz triumfalny Jana III Sobieskiego.Obok zamku znajduje się gotycka Brama Młyńska,wybudcwana około r. 1400, a następnie przebudowana i restaurowana w początkach XX wieku.Do dziedzińca zamkowego Drzylega również najstan zy w Polsce o-biekt budownictwa przemysłów ego — Młyn Zamkowy. Wybudowany został na posesji książęcej jako młyn wodny, jeszcze przed wzniesieniem zamku (prawdopodobnie w kilka lat po otrzymaniu praw miejskich przez Słupsk). Spełniał on również funkcję spichlerza.czym świadczą jego duże rozmiary oraz małe i wąskie okienka typu spichlerzowego. W początkach XVI w. młyn przebudowano, szczególnie zmieniono jego zewnętrzny wygląd (autorem projektu był przypuszczalnie W. Zachariasz). Następnie przebudowy i modernizacje młyna miały miejsce w latach 1863, 1880 i na początku XX wieku. Po r. 1925 koło wodne zastąpione zostało turbinownią. W latach 1965—1968 przeprowadzono tu prace konserwatorskie, przystosowując budynek do celów muzealnych. Umieszczono w lim stałą wystawę etnograficzną, która eksponuje m.in.: prymitywny sprzęt i narzędzia rybackie (łodzie-dłu-banki oraz ościenie-widły do kłucia ryb, po słowiańsku zwane „boedorze”), drewniane chodaki dla koni (nakładane na kopyta dla ułatwienia poruszania się po podmokłychbagnstych gruntach), zdobnictwo w drewnie (malowane i rzeźbione skrzynie, fotele i zydle), narzędzia tkackie, stroje itp.
