KĘPNO-Miasto nad Niesobem, w południowej części województwa, 11 700 mieszkańców. Ośrodek przemysłowy (przemysł rol­no-spożywczy, metalowy i drzewny), ważny węzeł kole­jowy i drogowy (skrzyżowanie trasy E-12 z szosą Kato­wice—Poznań).Nazwa miasta nawiązuje do wyspowego położenia w pod­mokłej okolicy. Dawniej ważny gród, od r. 1283 podporząd­kowany kasztelanii kaliskiej. Za czasów Kazimierza Wiel­kiego budowa zamku, włączonego w system obrony Pol­ski od strony zachodniej. Prawa miejskie z r. 1660. Było to zawsze ruchliwe miasto o charakterze handlowo–rzemieślniczym. W okresie zaborów działały tu Liga Pol­ska i inne organizacje, które prowadziły walkę z niem­czyzną legalnymi metodami. Powstańcom wielkopolskim nie udało się opanować Kępna i miasto wróciło do Polski dopiero w r. 1920, na mocy postanowień traktatu wersal­skiego. W czasie II wojny światowej Niemcy wysiedlili stąd prawie wszystkich Polaków.Obecnie jest to ośrodek przemysłowy zatrudniający 2,7 tys. osób i centrum usługowe dla okolicznych terenów rolni­czych. Działają tutaj: zakłady odzieżowe „Medo” (wytwa­rzające odzież sportową), przetwórnia mięsna, zakłady dro­biarskie „Poldrob”, fabryka mebli, zakłady drzewne, młyn, mleczarnia, cegielnia i gazownia. Trwa budowa dużych Zakładów Urządzeń Chemicznych „Montochem”. W przy­ległych od wschodu Mianowicach wybudowano w latach 1973—75 nowoczesny zakład remontu obrabiarek, należą­cych do kombinatu „Ponar-Remo”. W Kępnie istnieje także Ośrodek Doskonalenia Kadr Przemysłu Drzewnego Ministerstwa Leśnictwa.Duży rynek, stanowiący centrum miasta. Zabudowa po­chodzi częściowo z w. XIX, a najstarszy jest dom nr 26 z końca XVIII w. Pośrodku budynek ratusza z r. 1846, dawny sąd z r. 1835 i pomnik ku czci mieszkańców mia­sta poległych w II wojnie światowej.Dawna synagoga przy ul. Łazienkowej. Wzniesiona w sty­lu klasycystycznym w latach 1814—15 przez braci Scheff-lerów z Brzegu. Obecnie w stanie częściowej ruiny; ma być odremontowana z przeznaczeniem na placówki kul­turalne.Kościół neobarokowy przy ul. Wrocławskiej. Zbudowany w r. 1911 na wzór krotoszyńskiego kościoła potrynitar-skiego wg projektu architekta Rogera Sławskiego. We­wnątrz elementy wyposażenia pochodzące z poprzedniego kościoła, drewnianego z r. 1684. Za kościołem skromny pomnik ku czci poległych za utrwalanie władzy ludowej.Muzeum Regionalne FTTK mieści się przy ul. Sienkiewi­cza 11. Posiada bogate zbiory regionalne, zgromadzone dzięki inicjatywie społecznej. Czynne jest we wtorki w godz. 11—14, w soboty 11—15 i niedziele 10—14 oraz po uprzednim uzgodnieniu, tel. 26-15.Grodzisko „Kopiec”. Na zachód od miasta, na łąkach po­łożonych przy ul. Wrocławskiej, zachowało się grodzisko stożkowate wysokości 6 m, miejsce dawnego grodu kępiń­skiego. Tutaj w r. 1282 książęta Mściwoj II i Przemysł II zawarli układ na przeżycie, jedno z ważnych wydarzeń zarysowującego się zjednoczenia ziem polskich po rozbi­ciu dzielnicowym. Upamiętniono to skromnym pomnikiem.Park miejski między ulicami Szpitalną i Sikorskiego. O charakterze leśnym, ze stawem, założony w r. 1909. Ostat­nio powstał tu w czynie społecznym amfiteatr na 700 wi­dzów.Letni basen kąpielowy WOSiR na łąkach nad Niesobem, przy al. Marcinkowskiego 13.Dworzec kolejowy, położony 1,5 km na północ od miasta. Reprezentuje ciekawy typ dworca dwupoziomowego. Po­wstał w r. 1875 jako skrzyżowanie dwóch linii kolejo­wych, należących do różnych spółek prywatnych właści­cieli.KOŹMIN-Miasto nad Orlą, w zachodniej części województwa, 6600 mieszkańców. Niewielki ośrodek przemysłowy i usługowy, węzeł kolejowy i drogowy.Wzmiankowany w r. 1232 jako wieś zakonu templariuszy. Prawa miejskie sprzed r. 1318. W połowie XIV w. ośrodek oporu Maćka Borkowicza przeciwko królowi Kazimierzo­wi Wielkiemu. W w. XV jedno z największych miast w Wielkopolsce. Przed r. 1518 założono tzw. Nowe Miasto dla napływających tu sukienników. W r. 1775 na połud­niowym przedmieściu Lipowiec dokonano lokacji trzecie­go miasta, zwanego Koźminem Niemieckim. W okresie zaborów wytworzył się tu ośrodek oporu Polaków przeciw germanizacji.Obecnie Koźmin jest niewielkim miastem przemysłowym i ośrodkiem handlowo-usługowym dla okolicznych tere­nów rolniczych. Największym zakładem przemysłowym są uruchomione w r. 1955 Zakłady Produkcji i Nasycania Podkładów Kolejowych. Działają tu także: filia Wytwórni Urządzeń Komunalnych „Wuko” z Kalisza, zakłady me­chaniczne spółdzielczości rolniczej, cegielnia, dwa młyny, mleczarnia, baza zwierząt hodowlanych, wytwórnia pasz, spółdzielnia chemiczna i gazownia.Stary Rynek, zabudowany (wraz z przyległymi ulicami) domami przeważnie z w. XVIII i XIX. Dom nr 21 to da­wny zajazd z przełomu w. XVIII i XIX.Zamek, położony na zachód od Starego Rynku. Z pierwot­nej budowli sprzed połowy XIV w. pozostały piwnice i wie­ża. Przebudowany w 2 połowie XVI w. na rezydencję Gór-ków, w latach 1710—20 ponownie przebudowany przez Sapiehów, w r. 1865 zaadaptowany na szkołę. Ma plan podkowy, wewnątrz której istniał niegdyś dziedziniec ar­kadowy. W planach jest częściowe wykorzystanie pomiesz­czeń zamku na muzeum regionalne.Kościół przy ul. Zamkowej. Pierwotnie gotycki z 2 połowy XV w., całkowicie przebudowany w stylu barokowym przed r. 1671. Wewnątrz na sklepieniu dekoracja stiuko­wa w stylu tzw. kalisko-lubelskim. Na belce tęczowej krucyfiks z przełomu w. XVI i XVII. W manierystycznym ołtarzu głównym płaskorzeźba późnogotycka Zaśnięcie NMP, wykonana na początku XVI w. w warsztacie śląskim z kręgu Wita Stwosza. Nagrobki późnorenesansowe. Od południa kaplica Przyjemskich z początku XVII w., zam­knięta kratą późnorenesansową.Park miejski między ulicami 1 Maja, Stęszewskiego i Zam­kową, z małym zwierzyńcem i kortem tenisowym. Od stro­ny ul. 1 Maja pomnik żołnierzy radzieckich.Kościół pobernardyński przy ul. Klasztornej, barokowy, wzniesiony w latach 1648—70. Bogate wyposażenie wnę­trza z 2 połowy XVII i 1 połowy XVIII w. Do kościoła przylega dziedziniec krużgankowy z wieżą bramną. W klasztorze (ul. Klasztorna 39) w okresie II wojny światowej znajdował się obóz karny, w którym zamęczono 56 kobiet. Ich pamięci poświęcono tablicę, umieszczoną na murze od strony ulicy.Gościniec „U Maćka”. Zbudowany w r. 1974 w południo­wej części miasta, przy ul. Krotoszyńskiej.Letni basen kąpielowy oraz sezonowy bar przy ul. Ple-szewskiej 46.Drewniany kościół cmentarny przy ul. Poznańskiej, w pół­nocnej części miasta. Cenny zabytek, pochodzący z r. 1570. Wewnątrz m. in. późnorenesansowe obrazy i rzeźby.KROTOSZYN-Miasto w zachodniej części województwa, 23 700 mieszkań­ców (trzecie co do wielkości miasto Kaliskiego). Duży ośro­dek przemysłowy (przemysł maszynowy, drzewny, lekki, spożywczy), ważny węzeł drogowy (m. in. szosy Kalisz— —Zielona Góra i Wrocław—Jarocin) i kolejowy. Miasto założył na początku XV w. Wierzbięta Krotoski w pobliżu wsi, zwanej odtąd Starym Krotoszynem. W latach 1570—1685 własność Rozdrażewskich, którzy sprzyjali bra­ciom czeskim. W tym czasie w mieście osiedlili się liczni uchodźcy religijni ze Śląska. W r. 1712 rozegrała się pod Krotoszynem bitwa stronników króla Stanisława Leszczyń­skiego z wojskami rosyjskimi. Później walczyli pod mia­stem również konfederaci barscy. Na początku XIX w. do­bra krotoszyńskie skonfiskował rząd pruski i w r. 1819 sprzedał je rodzinie Thurn-Taxisów, którzy popierali dzia­łania germanizacyjne. Ze względu na duże zniemczenie Krotoszyn cieszył się opieką władz zaborczych. Polacy mie­li tu swoje organizacje, które podnosiły ducha narodowego. W powstaniu wielkopolskim miasto zostało oswobodzone w noc sylwestrową 1918/19 r., kiedy to dworzec kolejowy zajęła załoga pociągu pancernego „Poznańczyk”, wspoma­gana przez miejscowych powstańców. W czasie II wojny światowej działały tu polskie organizacje podziemne. Obecnie Krotoszyn jest ważnym ośrodkiem gospodarczym, dającym zatrudnienie w przemyśle dla 5,9 tys. osób. Istnie­jąca od r. 1877 Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego „PZL–Krotoszyn”, ostatnio znacznie rozbudowana, produkuje tu­leje cylindrowe i gniazda rozdzielcze dla całego przemy­słu motoryzacyjnego. Stary zakład przy ul. Fabrycznejjest udostępniony do zwiedzania. Popytem cieszą się wy­roby Zakładów Przemysłu Odzieżowego, filii łódzkiego „Teofilowa”, które również można zwiedzać. W Krotoszynie znajduje się dyrekcja i kilka zakładów przedsiębiorstwa „Cerabud”, obejmującego kilkadziesiąt kaflami i cegielni w województwach kaliskim i leszczyńskim, dających 15% produkcji krajowej. Istnieją tu także: duże zakłady mięsne, fabryka mebli, zakłady przemysłu drzewnego, filia zakła­dów odzieżowych „Jarkon”, browar, mleczarnia i prosz-kownia mleka, spółdzielcza wytwórnia cukierków, młyn, elewator zbożowy, POM i Nadleśnictwo. W r. 1975 oddano do użytku nowoczesny gmach biblioteki przy ul. H. Sawic­kiej 9, będący pomnikiem XXX-lecia PRL. Od 1978 r. działa miejska komunikacja autobusowa.Ratusz, wznoszący się pośrodku rynku. Neorenesansowy, z lat 1898—99, ze starszą barokową wieżą i fragmentami murów. Mieści się w nim m. in. stylowa kawiarnia. Na ścianie północnej tablica z r. 1964, upamiętniająca pole­głych za utrwalanie władzy ludowej.Kościół potrynitarski przy pl. Wolności. Najcenniejszy za­bytek miasta, zbudowany w stylu barokowym w latach 1766—72, zapewne wg wcześniejszego projektu Karola Mar­cina Frantza. Rozplanowanie wnętrza typu salowego wzo­rowane na podobnym kościele z Rydzyny), z jednolitym wyposażeniem późnobarokowym.Muzeum Regionalne PTTK. Powstałe w r. 1957 z inicjatywy społecznej, z ciekawymi zbiorami o tematyce regionalnej. Zajmuje obecnie piętro dawnego klasztoru trynitarskiego z r. 1733. Czynne w godz. 8—15 oraz po uprzednim uzgod­nieniu, pl. 1 Maja 1, tel. 26-15.Kościół późnorenesansowy przy ul. Farnej. Zbudowany w latach 1592—97, pierwotnie dla braci czeskich. Bogate wy­posażenie wnętrza z w. XVII i XVIII, z którego zwraca uwagę wczesnobarokowa grupa pasyjna na belce tęczo­wej oraz bogato dekorowany manierystyczny ołtarz głów­ny. W prawej nawie późnorenesansowy, wykonany z pia­skowca, nagrobek fundatora kościoła kasztelana poznań­skiego Jana Rozdrażewskiego.Kościół drewniany przy ul. Więźniów Politycznych. Wznie­siony w r. 1572 jako szpitalny, gruntownie odrestaurowany w r. 1813. O założeniu centralnym, na planie krzyża grec­kiego. Dachy gontowe, nad częścią centralną blaszana wie­życzka.Dom podcieniowy przy ul. Koźmińskiej 36. Konstrukcji su-mikowo-łątkowej, zbudowany w 2 połowie XVIII w. Mieści się w nim oddział Muzeum Regionalnego PTTK.Park miejski między ulicami Piastowską, Sienkiewicza i Zamkową. W typie krajobrazowym, ze śladami regular­nego założenia siedemnastowiecznego. W parku wznosi się pałac dawnych właścicieli Krotoszyna zbudowany w stylu barokowym w latach 1692—1700, a następnie przebudowany ok. r. 1819 z dodaniem późnoklasycystycznej fasady. Od frontu tablica upamiętniająca ukonstytuowanie się tu w styczniu 1945 r. Komitetu Miejskiego PPR. Na skraju par­ku od strony ul. Piastowskiej pomnik żołnierzy 6 pułku artylerii lekkiej z dwoma działkami i tablicą ku czci 67 po­ległych.Kościół poewangelicki przy ul. Lipowej. Klasycystyczny, z lat 1788—90, zbudowany na wzór kościoła ewangelickiego w Warszawie. W latach 1884—85 dostawiono do niego neo-barokową fasadę z dwoma wysokimi wieżami. Obok daw­na pastorówka (ul. Lipowa 3) i dawny dom kantora (ul. Lipowa 6) z 1 połowy XIX w.Zespół budynków pruskiej administracji przy ul. Sienkie­wicza. Obejmuje sąd (nr 9), pocztę (nr 5) i dom koniuszego (nr 14), zbudowane w 1 połowie XIX w. na gruntach udo­stępnionych przez niemieckich właścicieli Krotoszyna.Tablice pamiątkowe przy al. Powstańców Wlkp. 13. Na budynku szkoły tablica z r. 1970 z płaskorzeźbą, upamię­tniająca powstańców wielkopolskich. Obok druga tablica przypominająca, że przedtem na tym miejscu stał dom, w którym urodził się Marian Langiewicz (1827—87), generał i dyktator powstania styczniowego.ODOLANÓW-Miasto w dolinie Baryczy, położono na skrzyżowaniu dróg lokalnych, 13 km na południowy zachód od Ostrowa Wlkp., 3500 mieszkańców. Niewielki ośrodek usługowo–przemysłowy. Pierwsza wzmianka z r. 1302. W latach 1374—77 ośrodek oporu starosty kujawskiego Bartosza z Odolanowa przeciw władzy królewskiej. Lokacja miasta z przywileju Władysława Jagiełły w r. 1043. W r. 1629 dla napływających ze Śląska uchodźców religijnych założono nowe miasto „Konstancja” na przed­mieściu Górka. W latach 1807—1932 stolica rozległego po­wiatu. W powstaniu 1848 r. Polacy przegrali tu bitwę z Prusakami. We wrześniu 1939 r. miejscowa ludność pró­bowała stawić opór oddziałom niemieckim. W latach 1972—77 na zachód od miasta wybudowano za­kład odazotowywania gazu ziemnego, bazujący na zło­żach tego cennego surowca odkrytych w pobliżu miasta. Za pomocą niskich temperatur będzie się tu otrzymywało przede wszystkim poszukiwany gaz — hel. W mieście istnieją także: cegielnia, dwa zakłady odzieżowe (spół­dzielni „Nadzieja” i filia zakładów „Kalpo”), baza budo­wy dróg, mleczarnia, młyn, spółdzielnia stolarska i beto-niarnia.Ratusz neogotycki z r. 1898, z czerwonej cegły. Od ze­wnątrz tablica ku czci powstańców, uczestników Wiosny Ludów 1848 r.Kościół późnobarokowy z r. 1794. Obecnie część zabytko­wa stanowi kaplicę nowego kościoła z lat 1912—13, pro­jektu Rogera Sławskiego. Wewnątrz m. in. ołtarz z koń­ca XVIII w., prawdopodobnie dzieło rzeźbiarza Ignacego Schulza z Rawicza. Przy kościele rzeźba Sw. Floriana, za­pewne dłuta twórcy ludowego Pawła Brylińskiego. Rzeź­ba stała dawniej na rynku i została uchowana przez mieszkańców przed zniszczeniem w czasie II wojny świa­towej.Dawny kościół ewangelicki przy ul. Kościuszki. Konstruk­cji szkieletowej, zbudowany w latach 1770—80, obecnie nieczynny. Obok stał dawniej zamek królewski, który istniał od czasów Kazimierza Wielkiego do r. 1832. Izba Regionalna w budynku Domu Kultury. Zgromadzono w niej wysiłkiem społecznym zbiory etnograficzne, histo­ryczne, dzieła sztuki i liczne wykopaliska archeologiczne. Izba czynna jest w poniedziałki, środy i piątki w godz. 10—12 oraz po uprzednim uzgodnieniu, ul. Bartosza 7. Pomnik z r. 1962 w parku przy ul. 1 Maja, upamiętniający powstańców wielkopolskich oraz żołnierzy i ofiary II woj­ny światowej.Ludowy krzyż przydrożny na skrzyżowaniu ulic Kroto­szyńskiej i Raszkowskiej, w zachodniej części miasta. Na miejscu nie istniejącego siedemnastowiecznego kościołaSw. Krzyża ustawiono tu bogato rzeźbiony krzyż, wyko­nany w r. 1846 przez Pawła Brylińskiego. Basen kąpielowy w północno-wschodniej części miasta, przy ul. Izabeli Namysł (harcerki zamordowanej w po­wstaniu warszawskim).Kapliczka przydrożna przy pl. Sw. Barbary (na głównym skrzyżowaniu przedmieścia Górka). Znajduje się w niej kamienna rzeźba barokowa Sw. Barbary, pochodząca z po­łowy XVII w.Kościół drewniany na przedmieściu Górka. Wzniesiony w r. 1784, kryty gontem. Wieżę o neobarokowym hełmie do­budowano w r. 1928.OPATÓWEK-Duża wieś gminna, położona 9 km na wschód od Kalisza, przy szosie i linii kolejowej do Łodzi. Fabryka mebli, prze­twórnia owocowo-warzywna, młyn, cegielnia, tartak, POM. Rolnicza spółdzielnia produkcyjna „Przyszłość” (199 ha). Przy wjeździe do wsi od strony Kalisza gościniec „Czarnuszka” i parking przydrożny.W dawnych wiekach stolica klucza majątków arcybisku­pów gnieźnieńskich, znana od r. 1136. Dzięki staraniom arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego ok. r. 1360 nadanie praw miejskich, budowa zamku i kościoła. Od r. 1807 własność generała Józefa Zajączka (1752—1826), późniejszego namiestnika Królestwa Polskiego. Utrata praw miejskich po powstaniu styczniowym, w r. 1870. Przy wydłużonym, prostokątnym rynku domy nr 11/17 i 18 z lat ok 1825; w domu nr 18 urodzili się zasłużeni dla Kaliskiego bracia Agaton (1831—87, działacz polityczny i historyk) i Stefan (1834—1918, poeta i prozaik) Gillero-wie. Na narożniku ulic Kościelnej i Poniatowskiego potęż­ny gmach dawnej fabryki sukna Fiedlera z r. 1824. Koś­ciół neogotycki z r. 1912, zbudowany z częściowym wyko­rzystaniem dawnej budowli z w. XIV. Po prawej stronie prezbiterium kaplica grobowa generała Zajączka. Naprze­ciw kościoła domek neogotycki (tzw. cukiernia) z począt­ku XIX w.W zachodniej części wsi rozległy park krajobrazowy (14,99 ha) ze starymi drzewami, m.in dębem o obwodzie 470 cm. W nim ruiny bezstylowego pałacu z lat 1905—10, stojącego na miejscu dawnego zamku, oraz oficyna klasycystyczna z r. 1825. Ponad resztkami fosy zamkowej mostek o kon­strukcji żeliwnej z r. 1824, ciekawy zabytek techniki. Poprzeciwnej stronie szosy zespół klasycystycznych zabudo­wań folwarcznych z początku XIX w., projektu zapewne Mikołaja Rougeta.

Comments

comments