ZWIEDZAMY SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY
Pierwsza myśl utworzenia na polskim wybrzeżu specjalnego chronionego zakątka przyrody powstała już w okresie międzywojennym. Na małym wówczas jego odcinkuutworzono dwa rezerwaty, które objęły Kępę Redłowską koło Gdyni-Orłowa (z pięknie zachowanym lasem gron-dowym) oraz Bielawskie Błota koło Karwi (z wrzosowiskiem typu atlantyckiego).Słowiński Park Narodowy utworzony został 1 stycznia 1967 roku. Powierzchnia jego wynosi około 18 069 ha, w tym rezerwaty ścisłe (wodne i lądowe) zajmują 4990 ha, rezerwaty częściowe — 13 066 ha oraz tereny przeznaczone na działalność gospodarczą — 12,60 ha. Nazwę swą zawdzięcza Słowińcom — grupie autochtonicznej, która zamieszkiwała m. in. tereny ograniczone jeziorami Gardno i Łebsko oraz wybrzeżem Bałtyku. Ze względu na zróżnicowanie morfologiczne i krajobrazowe zajmowanego terenu Park stanowi bardzo ciekawy obiekt dla wielu turystów oraz wycieczek szkolnych. Obejmuje bowiem mierzeję z ruchomymi wydmami.Największe wzgórza wydmowe — Łącka Góra, Białe Góry, Sowie Góry, Leśna Wydma i Madwiny — osiągają od 30 do 42 m n.p.m. Przesuwają się one pod naporem wiatrów zachodnich i północno-zachodnich z szybkością 6—10 m w ciągu roku. Ruch ten uwidacznia się w charakterystycznym „dymieniu” grzbietów wydmowych.Masy lotnego piasku przejawiają znaczną agresywność, „pożerając” stopniowo napotkane zarośla, a nawet las. W miejscach zwężenia się mierzei piaski wkraczają do jeziora, zasypując i wypłycając je. Rzeźba wydm jest urozmaicona. Grzbiety poprzedzielane są dolinkami, kotlinami i zagłębieniami, a rozmiary poszczególnych form ulegają ciągłym zmianom. Na stare formy wydmowe nakładają się nowe, w postaci pojedynczych wałów i wygiętych łuków parabolicznych oraz zrastających się rozległych pól piaskowych, przypominających swym wyglądem krajobraz pustynny. Występuje tu charakterystyczna roślinność halo-fitów (słonorośla), występujących w siedliskach obfitujących w łatwo rozpuszczalne sole.Pod względem geologicznym w Parku można wyróżnić cztery zasadniczo różniące się od siebie części: — od zachodu i południa wzgórza moreny czołowej;nizina związana z jeziorami Gardno i Łebsko;mierzeje jezior przybrzeżnych (zatokowych) z wydmami;— plaża — pas niszcząco-budującej działalności morza. Od południa do Parku przylega pleistoceńska wysoczyznąRówniny Słupskiej. Na jej krawędzi występuje szereg pojedynczych wzniesień, dochodzących do kilkudziesięciu metrów wysokości nad poziom morza.Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego znajdują się cztery przybrzeżne jeziora — dawne zatoki morskie: Łebsko, Gardno, Dołgie Wielkie i Dołgie Małe. Jezioro Łebsko leży 0,3 m n.p.m. i oddzielone jest od morza mierzeją. Ma 7442,6 ha powierzchni, 16,2 km długości, 7,2 km szerokości i maksymalną głębokość 5,2 m.Kryptodepresyjne jezioro Gardno, choć zaliczane do przybrzeżnych, jest częściowo związane z działalnością lądo-lodu, ponieważ wypełnia końcowe zagłębienie niedużego jeziora polodowcowego, zamkniętego od południa łukiem morenowym. Położone jest na wysokości 0,3 m n.p.m., liczy 2469 ha powierzchni (w tym wyspa 2 ha), 6,8 km długości, 4,7 km szerokości i maksymalną głębokość 2,6 m. Przez Gardno przepływa rzeka Łupawa, która wpada do morza przez piaszczystą mierzeję (mierzeja ma 0,8—2,0 km szerokości).Jezioro Dołgie Wielkie leży 1,5 m n.p.m., powierzchnia jego wynosi 156,4 ha, głębokość maksymalna — 3,0 m, długość — 2,6 km, szerokość — 0,9 km. Brzeg południowy jeziora jest dość silnie zarośnięty, północny graniczy ze ścisłym rezerwatem leśnym.Jezioro Dołgie Małe — położone 1,6 m n.p.m. w rejonie ścisłego rezerwatu ma powierzchnię 0,9 ha i głębokość 2 m. Oba te jeziora zawdzięczają swe powstanie działalności wiatrów. W XVII w. zatoka jeziora Gardno sięgała daleko na wschód. Pocięta została następnie przez ruchome piaski, tworząc wymienne akweny.Słowiński Park Narodowy można zwiedzać tylko wzdłuż wyznaczonych szlaków (najlepiej z przewodnikiem). Są tu dwa główne szlaki: I północny, wyznakowany kolorem czerwonym biegnie z Łeby przez Rabkę, rnierzeję jeziora Łebsko, wzdłuż morza, Boleniec, Czołpino, mierzeję Gardno do miejscowości Rowy (długość szlaku ok. 40 km); II południowy, wyznakowany kolorem żółtym, wiedzie z Gardny Wielkiej przez Smołdzino, Smołdziński Las, Kluki, Lisią Górę, Izbicę, Gać, Żarnowską do Łeby (ok. ,40 km). Na obu szlakach spotykamy liczne punkty widokowe. Krótsze szlaki dla wczasowiczów z Rowów i Łeby wyznakowane są kolorem zielonym. Odcinki szlaków łączące trasy główne oznakowane są kolorem czarnym. Z Łeby w sezonie turystycznym kursują autobusy do byłej hitlerowskiej wyrzutni pocisków V-2 (6,5 km).WYCIECZKA DO KOŃCZEWATrasa liczy 13 km; krajobraz lekko falisty, wysokości wzrastają od 20 m n.p.m. w Słupsku, do 60 m n.p.m. w Kończewie.Wycieczkę rozpoczynamy na pl. Armii Czerwonej. Po przejściu ulic M. Mostnika i Dominikańskiej dochodzimy do ul. M. Buczka, która prowadzi nas do wsiKOBYLNICA. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z r. 1315. Plan ma wielodrogowy. Można tu zwiedzić zagrody czworoboczne ze stodołami bramnymi. Liczne chałupy wzniesiono około połowy XIX w., są też starsze, szkieletowe, wypełnione gliną. Numery 42/44 oraz 46/48 — to dwojaki. Zagroda nr 85 pochodzi z około połowy XIX w. (prawdopodobnie z r. 1846 — data na studni). Chałupa szkieletowa, wypełniona gliną, z półpięterkiem. Obora ma drewniany ganek spichrzowego piętra. We wsi znajduje się kościół: wieża z XIV w., murowana, gotycka, hełm barokowy z latarnią, na chorągiewce data — r. 1781. Na cmentarzu przykościelnym żeliwny krzyż nagrobkowy z r. 1846. Siedziba GRN, biblioteka gromadzka, nowoczesna restauracja „Rarytas”, sklepy spożywcze, kiosk (dojazd do Słupska autobusem MPK).Po przejściu 2 km na południowy wschód od Kobylnicy droga skręca na południe i osiągamy wieśŁOSINO. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z r. 1419. Plan starej wsi (południowa część) — widlicowy. Są tu zagrody czworoboczne z budynkami bramnymi, posiadającymi zespoły bramne i obory z drewnianymi gankami. Przy wjeździe do zagrody nr 17 dwa dekoracyjne słupki granitowe. Zwiedzić można park (5 ha powierzchni), w którym rosną ciekawe okazy dębów 350-i 500-letnich (450 i 600 cm obwodu), są ruiny pałacu i aleja grabowa. Ponadto w parku jest dużo starych buków, grabów, świerków i kasztanowców. Ciekawe są tu również krzewy: karagana syberyjska, różne gatunki tawuły, śnie-guliczka, jaśminowce i derenie.Po dojściu do południowego skraju wsi skręcamy w prawo (na południowy zachód) i po 2,5 km dochodzimy do wsiSIERAKOWO SŁUPSKIE. Pierwsza wzmianka pochodzi z r. 1267. Plan ulicówki. Do ciekawych zabytków należy tutaj dwór, założony w początku XIX wieku. Budynek główny murowany, parterowy, klasycystyczny wystrój fasady, odrzwia i sztukaterie sufitów. Po obu stronach dwie symetryczne oficyny. Chałupa nr 17 z początków XIX w. nieco przebudowana, ściany szkieletowe wypełnionegliną, klasycystyczne drzwi wejściowe. Kościół z XV w., kilkakrotnie przebudowywany, murowany z kamienia i cegły, jednonawowy z wieżą i prezbiterium. Na cmentarzu przykościelnym zespół nagrobkowy krzyży żeliwnych i krat z lat 1819—1854; ponadto bardzo stare lipy i jesion. Wędrujemy dalej i po przejściu około 1 km osiągamy wieśKOŃ CZE WO. Pierwsza wiadomość pochodzi z r. 1301. Plan wielodrogowy. Na północny wschód od wsi znajduje się dobrze zachowane grodzisko wczesnośredniowieczne ni::inne. W wyniku silnej akcji germanizacyjnej ostatnim polskim kaznodzieją w Kończewie był do r. 1702 pastor Krystian Bilang. Z Kończewa w r. 1807 wyruszyły wojska generała Kazimierza Sokołowskiego na pomoc generałowi Trzebuchowskiemu, który miał za zadanie zdobycie Słupska. We wsi znajdują się budynki szkieletowe, wypełnione gliną oraz cegłą. W dawnym parku wiele ciekawych okazów drzew: dęby, buki i kasztanowce.Do Słupska wracamy autobusem PKS, lub wędrujemy dalej do miejscowościWIDZINO (6 km). Pierwsza wiadomość pochodzi z r. 1284, druga z r. 1288 — kiedy książę Mściwoj przekazał wieś norbertankom w Białymboku. Plan wsi tworzą dwie równoległe ulice biegnące po obu brzegach rzeczki Kamieniec i wydłużonego stawu. We wsi zabytkowe chałupy szkieletowe wypełnione gliną. Do Słupska wracamy pociągiem lub autobusem PKS.WYCIECZKA DO ROWÓW (około 24 km)Z Ustki trasa wycieczki biegnie w kierunku wschodnim ul. Grunwaldzką. Teren jest prawie zupełnie płaski (około 10 m n.p.m.). Po 3 km — wieśPRZEWŁOKA, która istniała już w początkach XV wieku. Pierwszy zapis historyczny o wsi pochodzi z r. 1426,kiedy władze miejskie Słupska dla bezpieczeństwa żeglugi na Słupi wykupiły te tereny. Wieś aż do r. 1831 należała do Słupska. Ma kształt ulicówki. Do dzisiaj zachowały się stare budynki szkieletowe wypełnione cegłą, a nawet gliniane lepianki. W szkole jest schronisko młodzieżowe (PTSM), czynne w lipcu i sierpniu. 8 km od Ustki — wieśWYTOWNO, która zachowała cechy owalnicy. We wsi znajduje się wiele starych chałup szkieletowych, wypełnionych gliną (niektóre z dachami naczółkowo-dymnikowymi kryte strzechą). Bardzo ciekawy budynek bramny z r. 1771 — dobrze zachowany zespół bramny oraz budynek gospodarczy z fragmentami drewnianej galerii spichrzowego piętra. Jest tu również kościół z XV-wieczną wieżą gotycką, wewnątrz którego znajdują się trzy gotyckie rzeźby (m. in. Madonna z Dzieciątkiem — ok. r. 1400), ołtarz, ambona i epitafium barokowe z drugiej polowy XVII wieku. Godne zwiedzenia są również dwór zbudowany w początkach XX w. zachowany rów dawnej fosy oraz niewielki park ze starodrzewem (świerki, buki, jodły i kasztanowce). W r. 1940 hitlerowcy założyli tutaj obóz pracy, w którym więzili Polaków i Rosjan.Dalej w kierunku wschodnim teren lekko wznosi się (30—35 m n.p.m.), po prawej stronie jest zalesiony. Na tej niewysokiej morenie dennej osiągamy wieśMACHOWINKO. Znajdują się tu liczne chałupy szkieletowe i zagrody czworoboczne. Na uwagę zasługuje b u-dynek bramny — szkieletowy, wypełniony gliną — z r. 1649. Wokół pałacu dworskiego (obecnie prewentorium dla dzieci) dobrze utrzymany park z różnorodnym drzewostanem. Są tu jodły (jednobarwne, kaukaskie i białe) świerki (ajańskie, siatkajski i pospolity), stare cisy, cypryśnik groszkowy oraz kilka choin kanadyjskich; rośnie tu również kilka okazów dębu czerwonego i szypułkowego (obwód 4—4,5 m), buk (520 cm obwodu), jesion (520 cm) i wiele innych.Udając się w kierunku wsi Objazda schodzimy lekko w dół i w miejscowości Gogórki przekraczamy zabagnioną wąską dolinkę rzeczki Bagienicy (wpada do jeziora Gardno). Po kilkuset metrach — wieśOBJAZDA, stara osada słowińska, wymieniona w dokumentach historycznych w r. 1281. Przez wiele lat należała do starych rodów pomorskich Żarnów i Naczmerów. Od r. 1738 właścicielem wsi był Gneomar von Natzmer, którego wnuk — Wulf Henryk Natzmer sprzedał Objazdę Ban-demerom w r. 1780. We wsi spotkać można kilka starych chat szkieletowych i zagród czworobocznych ze stodołami bramnymi z r. 1800 oraz pierwszej połowy XIX wieku. Budynek nr 15 jest najstarszą budowlą bramną w powiecie — pochodzi z r. 1649. Istniejący kościół zbudowany został prawdopodobnie w r. 1606, a następnie przebudowany i rozbudowany w połowie XVIII wieku. Wewnątrz znajdują się dwa lichtarze z r. 1692 oraz dzwon z r. 1655. Obok kościoła — cmentarz, na którym są dwa żelazne krzyże nagrobne z r. 1857 oraz wiąz o obwodzie 4,60 m. W niewielkim parku podworskim — kilka okazałych jodeł, stare cypryśniki nutkajskie, sosny, świerki, modrzewie, cisy, żywotniki zachodnie, choina kanadyjska, trój konarowy jawor, wiąz górski (400 cm obwodu), buki i inne. We wsi jest GRN, Wiejski Dom Kultury, biblioteka gromadzka, ośrodek zdrowia i sklepy. Osada ma dobre połączenie autobusowe ze Smołdzinem i Słupskiem.Z Objazdy trasa biegnie w kierunku północnym do wsiDĘBINA, mijając kolejno miejscowości Bałamątek i Zamyśle; po drodze widać po prawej jezioro Gardno oraz białe połacie wydm. Pierwsza wzmianka o Dębinie odnotowana została w r. 1668. Pod koniec XVIII w. w Dębinie rezydował Gneomar Bandemer (wieś liczyła wówczas 17 domów). Przy wjeździe na dawny dziedziniec dworski leżą dwa głazy (koło młyńskie) oraz rośnie okazały dąb (o obwodzie 4,75 m). Są tu również chałupy szkieletowe z pierwszej połowy XIX wieku. Chałupa nr 5 z pierwszej połowy XIX w. jest ryglowa, wypełniona gliną, o dachu naczółkowo-dymnikowym, krytym strzechą.Po opuszczeniu Dębiny jedziemy wśród mieszanego lasu i po kilku kilometrach osiągamy miejscowośćROWY. Ta wielodrożna rybacka wieś położona jest na lewym brzegu rzeki Łupawy, u jej ujścia z jeziora Gardno do morza. (Restauracja, sklepy, kioski „Ruchu”, szkoła). Znaleziska archeologiczne dowodzą, że obecne miejsce wsi było zamieszkałe już w okresie przedhistorycznym. Pierwsza wzmianka pisana o Rowach pochodzi z r. 1282. Port w Rowach wspomniany jest w notatce z 20 lipca 1390 r. wówczas to rycerz Henryk Derby z Lancasteru, płynąc z Bostonu do Gdańska, zawinął jakoby do portu w Rowach; wlO lat potem został królem Anglii jako Henryk IV. (Przystań w Rowach była wielokrotnie miejscem zatrzymywania się statków różnych bander. Dowodem tego są m.in. groby licznych marynarzy: np. w r. 1717 na miejscowym cmentarzu pochowano czterech Szwedów, w r. 1776 — trzech Francuzów, w r. 1806 kilku Hiszpanów oraz kilku Holendrów, Norwegów, a nawet dwóch Maurów). Szersza informacja o wsi pochodzi jednak dopiero z r. 1602, a dotyczy wydanego przez księżnę Ertmundę reskryptu normującego obowiązki tutejszego pastora. Według dokumentów w r. 1784 wieś zamieszkiwało 26 rodzin, które utrzymywały się z rybołówstwa. W Rowach dopiero w r. 1799 zaprzestano wygłaszania kazań po kaszubsku. Do r. 1850 niedaleko jeziora Gardno stał stary kościół, prawdopodobnie z początków XIV wieku. Nowy kościół w stylu neoromańskim, salowy, wybudowano z głazów polodowcowych w r. 1849.Kościół ten — jak głosi legenda — zbudowany został przez diabła, który zbierając kamienie z pobliskiej okolicy wrzucał część z nich dla ulżenia sobie do jeziora, w wyniku czego powstała wyspa zwana kamienną. Diabeł — aby zostawić ślad po swej ciężkiej pracy, do której zmuszony został przez mieszkańców Rowów — w południowej ścianie kościoła umieścił kamień osmolony piekielnym ogniem.We wsi spotkać można liczne stare chałupy szkieletowe z dachami naczółkowo-dymnikowymi, krytymi13. Fragment plaży w okolicach Orzechowastrzechą. Chałupa nr 47, z około r. 1800, później przebudowana, ma na dachu łuk strychowy — tzw. wole oczko. W rejonie przystani rybackiej znajduje się charakterystyczny składnik, zbudowany z przełamanej łodzi.We wsi działa rybacka spółdzielnia „Jesiotr”, dysponująca siedmioma łodziami motorowymi. Nowoczesne magazyny i dobrze zagospodarowane nabrzeże zapewniają rybakom odpowiednie warunki pracy. Rowy są znaną obecnie miejscowością wczasowo-turystyczną z bardzo ładną plażą, wypożyczalnią sprzętu turystycznego, campingiem itp. W lecie przez wieś przewija się 5 tys. turystów i wczasowiczów.Opodal Rowów leży godne uwagi jezioro Gardno (powierzchnia 25 km2, średnia głębokość 3 m, długość 6850 m, szerokość 4730 m). Jest to jezioro kryptodepresyjne — dno jego leży poniżej poziomu morza. Brzegi ma zarośnięte trzciną, podmokłe, zabagnione i torfiaste. Stanowi jedną z największych w Europie baz wiosennego i jesiennego wypoczynku ptactwa przelotnego. W zimie przylatują tu również duże ilości ptaków północnych. Poza tym znajdują siętutaj miejsca lęgowe ptactwa osiadłego — wodnego i błotnego.Po zakończeniu wycieczki wrócić można autobusem do Słupska (25 km) lub — po przenocowaniu — pieszym szlakiem nadmorskim przez Dębinę-Poddębie-Poddąbki-Orze-chowo-Zapadłe do Ustki.
